BOOKS

.:: Równowaga Makroekonomiczna ::.

Istotę równowagi makroekonomicznej oddaje najpełniej obraz funkcjonowania gospodarki narodowej sprowadzony do modelu gospodarczego odzwierciedlającego kształtowanie się zagregowanego popytu i zagregowanej podaży. Przy czym zagregowany popyt pokazuje całkowite zapotrzebowanie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i rządu na wszystkie dobra i usługi wytworzone w gospodarce, a zagregowana podaż całkowitą produkcję oferowaną przez wszystkie przedsiębiorstwa na sprzedaż. Jeśli obie strony funkcjonowania tak rozumianej gospodarki połączymy ze sobą – nakładając je na siebie to otrzymamy obraz przecięcia się krzywych zagregowanej podaży z zagregowanym popytem. Sytuację to jest punkt w której przy pewnym poziomie cen, całkowita produkcja oferowana przez przedsiębiorstwa równa się łącznemu popytowi zgłoszonemu przez wszystkie podmioty gospodarujące określamy równowagą makroekonomiczną. Natomiast ten poziom cen przy którym zaistniała równowaga ekonomiczna nazywamy ceną równowagi ekonomicznej.
Gospodarka z reguły jednak nie znajduje się w stanie równowagi. Najczęściej funkcjonuje ona w stanie nierównowagi popytowej lub podażowej. W przypadku spadku cen poniżej poziomu równowagi, gospodarka zgłasza większy zagregowany popyt niż istniejące możliwości jego zaspokojenia. Przy niższych cenach siła nabywcza wszystkich podmiotów gospodarczych powoduje wzrost chęci zakupów dóbr i usług. Natrafia ona jednak na relatywnie małą zagregowaną podaż. Przedsiębiorstwa nie produkują bowiem tyle dóbr i usług, które przy niskim poziomie cen mogłyby zaspokoić potrzeby wszystkich. Konsekwencją tego sprzecznego układu potrzeb i możliwości ich zaspokojenia jest pojawienie się niedoboru dóbr i usług. Nabywcy chcą kupować więcej aniżeli wynosi bieżąca produkcja i wyczerpujące się zapasy. W gospodarce zaczynają się pojawiać się niedobory.

Sytuacja niedoborów w gospodarce staje się bodźcem z jednej strony dla przedsiębiorstw do zwiększenia produkcji oraz wzrostu cen na poszukiwane dobra i usługi, z drugiej jednocześnie na do aprobaty odbiorców na płacenie wyższych cen na nie. Wzrost cen na pożądane dobra i usługi z czasem prowadzi jednak do sytuacji osłabiania i zmniejszania popytu na nie. Zjawisko to jest wyrazem procesów dostosowawczych do nowej sytuacji. W ich wyniku równowaga zostaje odtworzona, ale przy innym poziomie cen. Są one wyższe niż w sytuacji niedoborów. Towarzyszy im większa produkcja i mniejszy poziom zakupów. Ujawnia się sytuacja narastania popytu nad podażą. Powoduje ona, że przy zbyt wysokim poziomie zaczynają narastać zapasy. Zjawisko to staje się jednocześnie sygnałem dla producentów do ograniczenia wielkości produkcji. Konsekwencją tej sytuacji jest ponowne osiągnięcie równowagi, ale przy niższym poziomie cen i przy mniejszej wielkości produkcji oraz zwiększających się zakupów niż w przypadku nadwyżki.

Warunki równowagi makroekonomicznej
Równowaga makroekonomiczna (globalna) by mogła zaistnieć wymaga spełnienia takiego układu wielkości ekonomicznych przy którym zrównuje się podaż z popytem na wszystkie czynniki wytwórcze i wszystkie dobra. Podstawowym jej warunkiem jest zaś istnienie w gospodarce równowagi między oszczędnościami i inwestycjami. Układ ten ma charakter zależności funkcjonalnych. Określenie którejkolwiek wielkości ekonomicznej wymaga jednocześnie określenia wszystkich pozostałych. Z jednej strony ujmuje on niektóre wielkości jako dane i nie podlegające zmianie w trakcie analizy stanu równowagi ekonomicznej, a więc nie uwzględnia on zmian zachodzących w czasie. Dotyczy to zwłaszcza takich wielkości jak: liczba i struktura ludności, stan wiedzy technicznej (postępu naukowo-technicznego), preferencji ludności oraz warunków naturalnych. Z drugiej strony układ tworzy zaś zależności, spośród których najważniejszymi są:

1) między oferowaną przez właścicieli czynników wytwórczych po dążą tych czynników a ceną ich użytkowania (procentem od kapitału, rentą gruntową i płacą roboczą)

2) między nakładami czynników wytwórczych a wielkością wytworzonej produkcji

3) między popytem zgłaszanym przez przedsiębiorców na czynniki wytwórcze a cenami tych czynników przy uwzględnieniu warunków ich użytkowania

4) między oferowaną przez przedsiębiorców podażą dóbr a ich cenami

5) między popytem na dobra zgłaszanym przez wszystkich uczestników a cenami tych dóbr, dochodami i preferencjami nabywców.

Wszystkie te rodzaje zależności (funkcje produkcji, podaży i popytu dla wszystkich czynników wytwórczych i wytwarzanych dóbr) tworzą jeden wewnętrznie powiązany układ. Pozwala on na określenie równości popytu z podażą czynników wytwórczych jeśli określone są warunki ich użytkowania oraz popyt na wytworzone za ich pomocą dobra. Popyt zaś na te dobra zależy od cen tych dóbr i dochodów nabywców. Natomiast dochody są określane przez ceny i ilości czynników wytwórczych, których dostarczą przedsiębiorcom.

Odchylenia od równowagi makroekonomicznej
W praktyce rzeczywistości gospodarczej stanem normalnym – w ramach krótkiego okresu – jest stan nierównowagi między oszczędnościami a inwestycjami. Jego konsekwencją jest stan nierównowagi dochodu narodowego, a w ślad za tym ujawnianie się tendencji do jego nieustabilizowanych zmian. Nierównowaga między oszczędnościami a inwestycjami może ukształtować się dwojako: Z jednej strony tworzy ją sytuacja (It+1< St) w której inwestycje w danym okresie (t + 1) są mniejsze niż oszczędności w okresie minionym (t). Powoduje ona, że globalny popyt w danym okresie (t + 1) kształtuje się na poziomie niższym niż w okresie (t), co oznacza także, że rozmiary dochodu narodowego ulegną zmniejszeniu (Yt+1 < Yt). Nadwyżce oszczędności nad inwestycjami odpowiada jednocześnie pojawienie się nie zaplanowanego przyrostu zapasów u producentów, a więc nadprodukcji, co z kolei skłania do zmniejszenia produkcji w okresach następnych. Sytuacja ta wywołana zmniejszeniem się rozmiarów inwestycji lub wzrostem rozmiarów oszczędności, grozi gospodarce wkroczeniem w stan kryzysu ekonomicznego. Z drugiej strony możemy mieć do czynienia z sytuacją, gdy inwestycje przekroczą rozmiary oszczędności (It+1 > St). Powoduje ona, że globalny popyt w danym okresie (t + 1) kształtuje się na poziomie wyższym niż w okresie (t), co oznacza także, że rozmiary dochodu narodowego ulegną zwiększeniu (Yt+1 < Yt). W praktyce gospodarczej oznacza to, wystąpienie zjawiska wzrostu rozmiarów popytu w stosunku do istniejącej podaży. Reakcją gospodarki na tą sytuację będzie określone wykorzystanie jej zdolności wytwórczych. Jeśli w gospodarce istnieją nie wykorzystane zdolności wytwórcze (zarówno kapitałowe jak i ludzkie) to wzrost rozmiarów popytu może stworzyć bodźce do wzrostu rozmiarów produkcji, dochodów i zatrudnienia – co z kolei winno przyczynić się do jej wkroczenia w stan dobrej koniunktury gospodarczej. Inaczej ukształtuje się natomiast sytuacja, gdy gospodarka funkcjonuje już w warunkach pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych. Wówczas wzrost rozmiarów popytu nie może doprowadzić do wzrostu rozmiarów produkcji, gdyż zdolności gospodarki są już w pełni wykorzystane. Mimo to ujawni się jednak wzrost dochodów, ale jako efekt wystąpienia procesów inflacyjnych, objawiających się we wzroście cen.

.:: Determinaty Rachunku Narodowego ::.

Zrozumienie istoty rachunku narodowego, jak również związanych z nim kategorii makroekonomicznych wymaga odwołania się do funkcjonującej strony systemu gospodarki narodowej, który trzeba dostrzegać jako całość będącą zbiorem wielu milionów podmiotów gospodarczych, których indywidualne decyzje wyznaczają całkowite wydatki w gospodarce, całkowity dochód oraz ogólny poziom produkcji dóbr i usług.
Pełna analiza rachunku narodowego wymaga uwzględnienia w systemie funkcjonalnym gospodarki narodowej – oprócz gospodarstw domowych, przedsiębiorstw (o różnym statusie organizacyjnym i własnościowym) oraz jednostek organizacyjnych aparatu państwa (tak na szczeblu centralnym jak i lokalnym), także związków z otoczeniem zewnętrznym, tj. z zagranicą.
Wobec tak określonych zależności, za podstawę ujawnienia istoty rachunku narodowego przyjąć można model ruchu okrężnego reprodukcji społecznej otwartej gospodarki rynkowej, to jest model składający się z takich elementów, jak: przedsiębiorstwa – państwo – gospodarstwa domowe zagranica. Każdy z nich charakteryzuje się innymi cechami oraz pełni inną rolę.
Państwo jest super podmiotem gospodarczym. Pełni ono rolę organizatora funkcjonowania gospodarki narodowej. Funkcjonuje w oparciu o dochody, których źródłem są:
podatki bezpośrednie (Td) nakładane na płace, czynsze, odsetki, zyski (–> podatek dochodowy);
podatki pośrednie (Te) zwane podatkami od wydatków, np. VAT, akcyza (podatek specjalny obciążający benzynę, papierosy), cła.
Finansuje ono zaś dwa rodzaje wydatków:
pierwszy “G” obejmujący wydatki na zakup dóbr i usług dla sfery zabezpieczającej funkcjonowanie państwa, to jest na płace urzędników państwowych i żołnierzy, zakupu sprzętu bojowego, a także nakłady na inwestycje publiczne, itp. Tworzą one produkcję netto, przyczyniając się jednocześnie do powstania odpowiadających jej dochodów czynników w przedsiębiorstwach dostarczających tę produkcję, powodując ujawnienie się dodatkowej siły nabywczej w gospodarstwach domowych które ujawniają dochody (–> stąd też należy włączyć je do PKB).
drugi, B obejmujący wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych i zasiłków (np. emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, subwencje dla przedsiębiorstw państwowych, itd.) które nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakichkolwiek dóbr czy usług. Służą one wyłącznie redystrybucji już istniejących dochodów i sił nabywczej od grup ludności będących przedmiotem opodatkowania do ludzi, których państwo subsydiuje.
Przedsiębiorstwa z kolei to podstawowe podmioty gospodarczych, które:
wykorzystują czynniki produkcji dostarczone przez gospodarstwo domowe do wytworzenia dóbr i usług.
płacą gospodarstwom domowym za wykorzystanie czynników produkcji.
sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym.
Gospodarstwa domowe to – podobnie jak przedsiębiorstwa – podstawowe podmioty gospodarcze, które:
dysponują czynnikami produkcji, które dostarczają przedsiębiorstwom (–> usługi czynników produkcji).
otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczane czynniki wytwórcze (–> dochody czynników produkcji).
wydają dochody na dobra i usługi wytworzone przez przedsiębiorstwa (–> wydatki na dobra i usługi).

.:: Polityka Makroekonomiczna ::.

Wskazane główne problemy makroekonomiczne oraz wiążące się z nimi cele w gospodarce rynkowej oceniane są pod kątem ich realizacji – czyli ze względu na realizację zadań z nich wynikających. Pomocnym w tym względzie jest odpowiednia polityka makroekonomiczna wykorzystująca odpowiednie do realizowanych celów narzędzia.
Ponieważ zadana makroekonomiczne (czy jeszcze konkretniej zadania polityki makroekonomicznej) sprowadzić można do czterech podstawowych grup, a mianowicie: dążenia do wysokiego i rosnącego poziomu produktu realnego ukształtowania wysokiego zatrudnienia i niskiego bezrobocia; ustabilizowania lub łagodnego wzrostu poziomu cen oraz stabilnych i zbilansowanych stosunków z zagranicą – podstawowymi rodzajami polityki makroekonomicznej jawią się: polityka fiskalna, polityka monetarna, polityka dochodowa oraz zagraniczna polityka ekonomiczna (polityka międzynarodowych stosunków ekonomicznych).
Polityka fiskalna obejmuje sobą dwa z głównych narzędzi makroekonomicznych, a mianowicie wydatki publiczne oraz system podatkowy. Pierwsze z nich są narzędziem za pomocą których państwa wyznacza relatywną wielkość sektora publicznego i prywatnego oraz określa jaka część PNB ma być przedmiotem konsumpcji publicznej (zbiorowej). Z kolei w systemie podatkowym (czyli inaczej w opodatkowaniu) jako narzędziu polityki fiskalnej należy dostrzec dwie role: – pierwszą – jako oddziaływanie na dochody indywidualne, co wyraża się tym, że zwiększenie podatków skutkuje mniejszą ilością pieniędzy do wydania przez gospodarstwa domowe i prowadzi do obniżenia ich wydatków konsumpcyjnych; oraz drugą – jako oddziaływanie na poziom potencjalnego produktu.
Natomiast polityka monetarna (nazywana również pieniężną) sprowadza się do określania sposobów sterowania podaży pieniądza oraz kształtowaniem odpowiednich związków pomiędzy pieniądzem, produkcją i inflacją.
Trzecim rodzajem polityki makroekonomicznej jest polityka dochodowa – określana również jako polityka płac i cen. Jej istotą jest skłanianie – zarówno metodami przymusu jak i perswazji i namów – do przestrzegania określonych wytycznych kształtowania płac i cen.
Z kolei istotą zagranicznej polityki gospodarczej jest oddziaływanie na powiązania międzynarodowe za pomocą takich instrumentów jak: manipulowanie kursem waluty, nakładanie ograniczeń na obroty w handlu zagranicznym, stosowanie ceł i subsydiów, itp. Dla realizacji tej polityki często sięga się po narzędzia polityki pieniężnej i fiskalnej.
Państwo w każdej rozwiniętej gospodarce rozwiązuje problemy makroekonomiczne wykorzystując jednocześnie wszystkie rodzaje polityk i narzędzi charakterystycznych dla nich. Są one pomocne również przy dokonywaniu wyborów makroekonomicznych między alternatywnymi podstawowymi celami makroekonomicznymi. Jak dowodzi praktyka, państwo staje zawsze przed koniecznością wyboru orientacji rozwojowej – zwłaszcza zaś między wysoką stopą konsumpcji a wysoką stopą wzrostu. Najtrudniejszym do rozwiązania, ze wszystkich problemów makroekonomicznych jest konieczność dokonywania krótkotrwałego wyboru pomiędzy inflacją a bezrobociem. Za politykę obniżenia inflacji trzeba płacić haracz w postaci bezrobocia oraz wielkiej luki produkcyjnej. Również obniżenie bezrobocia wiąże się ze wzrostem inflacji.

Każde społeczeństwo staje przed rozwiązaniem trzech podstawowych problemów ekonomicznych, a mianowicie: co (jakie dobra) należy produkować i w jakich ilościach?; jak się powinno produkować dobra oraz do kogo mają być wytwarzane dobra ? Problemy te rozumiane jako poważne zagadnienia, kwestie, czy też zadania do rozstrzygnięcia (rozwiązania) w obszarze makroekonomii ujawniają się przez pryzmat: produkcji, zatrudnienia i bezrobocia, cen i inflacji oraz międzynarodowych stosunków gospodarczych. Są one rozwiązywane różnymi sposobami; wiążą się zawsze z dokonywaniem wyborów i stanowią istotną część rzeczywistości gospodarczej.
W gospodarce rynkowej obszarem ich rozwiązywania jest rynek dostrzegany w wymiarze globalnym, tak ze strony globalnego popytu jak i globalnej podaży, przy wspomagających działaniach regulacyjnych państwa poprzez politykę makroekonomiczną.
Makroekonomia zajmując się zachowaniem gospodarki jako całości oraz zmianami szeroko traktowanych zjawisk życia gospodarczego swoją uwagę skupia i dąży do rozwiązania czterech ważnych problemów, a mianowicie produkcji, zatrudnieniu, inflacji oraz stosunkach gospodarczych z zagranicą.
Pierwszy z nich uznawany jako podstawowy jest odzewem na dążenie do zapewnienia ciągłości – na jak najwyższym poziomie – procesów reprodukcji gospodarczej. Produkcja dóbr i usług jest ona wyrazem i efektem zastosowania czynników produkcji (siły roboczej, kapitału, ziemi, przedsiębiorczości i technologii). Jej kształtowanie pozostaje w ścisłych związkach z koniunkturą gospodarczą.
Drugim z ważkim problemów makroekonomicznym jest zatrudnienie i bezrobocie. Wiąże się on z realizacją dwóch celów makroekonomicznych, a mianowicie zapewnienia wysokiego zatrudnienia w gospodarce, a przez to jednocześnie dążenia do niskiego poziomu bezrobocia.
Kolejnym z ważnych problemów makroekonomicznych jest inflacja. Wiąże się on z celem zapewnienia stabilności cen przy zachowaniu swobodnej gry sił rynkowych, będąc w praktyce wyrazem braku jego osiągania lub niepełnej (na różnym poziomie) jego realizacji.
Ostatnim ze wskazanych problemów makroekonomicznych są międzynarodowe (zewnętrzne) stosunki gospodarcze danego kraju. Wiążą się one z realizacją celu zapewnienia równowagi w wymianie handlowej oraz zapewnienia stabilności kursu walutowego.
Rozwiązanie tych makroekonomicznych problemów jest zależne w dużej mierze od mechanizmów globalnego rynku, tak jego globalnej (zagregowanej) podaży jak i globalnego (zagregowanego) popytu.
Globalny (zagregowany) popyt to zależność między całkowitą ilością dóbr i usług (czyli wielkością realnego PNB) jaką gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd chcą nabyć a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w określonym czasie. Określają go takie czynniki, jak: wydatki konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne, eksport netto i wydatki rządowe.
Zagregowana (globalna) podaż pokazuje zaś zależność całkowitą między ilością produktów (czyli wielkością realnego PNB) jaką wszyscy producenci w gospodarce chcą zaoferować na sprzedaż, a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w danym okresie. Czynniki zmiany zagregowanej podaży są: poziom cen, możliwości produkcyjne gospodarki, postęp naukowo-techniczny, siła robocza oraz dostępność i koszty czynników produkcyjnych
Wskazane główne problemy makroekonomiczne oraz wiążące się z nimi cele w gospodarce rynkowej oceniane są pod kątem ich realizacji. Pomocnym w tym względzie jest odpowiednia polityka makroekonomiczna wykorzystująca odpowiednie do realizowanych celów narzędzia. Podstawowymi jej rodzajami są: polityka fiskalna, polityka monetarna, polityka dochodowa oraz zagraniczna polityka ekonomiczna.

.:: Problemy Makroekonomiczne ::.

Każde społeczeństwo staje przed rozwiązaniem trzech podstawowych problemów ekonomicznych, a mianowicie:
co (jakie dobra) należy produkować i w jakich ilościach? to znaczy ile i jakich alternatywnych dóbr i usług należy wytwarzać i kiedy mają być one wytwarzane jak się powinno produkować dobra? to znaczy: przez kogo, z jakich zasobów i za pomocą jakiej metody technicznej mają być one wytwarzane do kogo mają być wytwarzane dobra to znaczy kto je (dobra i usługi) ma użytkować i czerpać z nich korzyści. Problemy te rozumiane jako poważne zagadnienia, kwestie, czy też zadania do rozstrzygnięcia (rozwiązania) w obszarze makroekonomii ujawniają się przez pryzmat: wzrostu gospodarczego i produktu krajowego, zatrudnienia i bezrobocia, cen i inflacji oraz międzynarodowych stosunków gospodarczych. W gospodarce rynkowej rozwiązywane są one na rynku i przez rynek dostrzegany w wymiarze globalnym, tak ze strony globalnego popytu jak i globalnej podaży, przy wspomagających działaniach regulacyjnych państwa ze strony państwa poprzez politykę makroekonomiczną. Są one przy tym rozwiązywane różnymi sposobami przez poszczególne społeczeństwa i poszczególne gospodarki. Wiążą się one jednak zawsze z dokonywaniem wyborów i stanowią istotną część rzeczywistości gospodarczej.
Wskazane problemy stanowią centralny obszar zainteresowań wszystkich liczących się szkół i nurtów ekonomicznych, przy nadawaniu im jednak różnych wag i różnego znaczenia.
1.Główne kwestie makroekonomiczne.
Makroekonomia zajmując się zachowaniem gospodarki jako całości oraz zmianami szeroko traktowanych zjawisk życia gospodarczego swoją uwagę skupia na czterech ważnych problemach, a mianowicie na produkcji i wzroście gospodarczym, zatrudnieniu i bezrobociu, cenach i inflacji, oraz stosunkach gospodarczych z zagranicą, dążąc do ich rozwiązania.

Produkcja i wzrost gospodarczy
Z punktu widzenia makroekonomicznej działalności gospodarki problemem podstawowym jest produkcja dóbr i usług ekonomicznych. Jest ona odzewem na jeden z celów makroekonomicznych, a mianowicie zapewnienie ciągłości i na jak najwyższym poziomie procesów reprodukcji gospodarczej. Jest ona wyrazem i efektem zastosowania czynników produkcji (siły roboczej, kapitału, ziemi, przedsiębiorczości i technologii).
Kształtowanie procesów produkcyjnych pozostaje w ścisłych związkach z wzrostem gospodarczym (rozdz. VIII) oraz kształtowaniem się koniunktury gospodarczej (rozdz. IX). Globalne określenie poziomu wyprodukowanych dóbr i usług ekonomicznych odbywa się za pośrednictwem procedury rachunków narodowych, w oparciu o takie podstawowe mierniki jak PKB, PNB oraz DN (rozdz. VII).

Zatrudnienie i bezrobocie
Kolejnym ważkim problemem makroekonomicznym jest zatrudnienie i bezrobocie. Wiąże się z realizacją dwóch celów makroekonomicznych, a mianowicie zapewnienia wysokiego zatrudnienia w gospodarce, a przez to jednocześnie dążenia do niskiego poziomu bezrobocia.
Zatrudnienie (utożsamiane często z pracą, robotą, zajęciem czy też czynnością) jako kategoria makroekonomiczna charakteryzuje się znaczną złożonością i specyfiką. W wymiarze gospodarki narodowej, zatrudnienie wyraża określoną liczbę osób wykonujących pracę na podstawie obowiązujących norm prawnych i ujmowanych w statystykach zatrudnienia, ubezpieczeń i organizacji związkowych. Istotę kwestii zatrudnienia wyjaśniają i przybliżają pojęcia siły roboczej oraz zatrudnionych, pracujących oraz bezrobotnych. Są one immanentną częścią każdej gospodarki.
Siła robocza to grupa ludzi występująca na podażowej stronie rynku pracy, którą tworzą ci, którzy znaleźli zatrudnienie, oraz ci którzy aktywnie poszukują pracy. Z ekonomicznego punktu widzenia dla każdej gospodarki ważne jest zagadnienie gospodarowania jej zasobami. Wymaga ono jednak uwzględnienia jej specyfiki, a więc zastosowania obok kryteriów ekonomicznych jednocześnie także kryteriów naturalnych (demograficznych, fizjologicznych, biochemicznych i ekologicznych) i społecznych (w tym prawnych, kulturowych i oświatowych). Sprowadza się ono do przygotowania siły roboczej do pracy, jej wykonaniu oraz zużyciu lub użytkowaniu rezultatów jej zastosowania, co przejawia się realizacją czterech procesów, a mianowicie: odnowy siły roboczej, przyrostu siły roboczej, alokacji siły roboczej oraz jej wykorzystaniu.
Do siły roboczej zaliczani są zarówno ludzie pracujący (zatrudnieni), jak i bezrobotni. Zatrudnieni to te osoby, które podjęły pracę w oparciu o stosunek do pracodawcy na umowie najmu, mianowaniu lub współużytkowaniu środków produkcji. W praktyce zatrudnieni dzielą się na czynnych i biernych zawodowo. Czynni zawodowo to pracujący i bezrobotni. Bierni zawodowo to wszyscy ci – poza czynnymi zawodowo – którzy mogliby pracować, ale nie pracują i nie poszukują pracy. Są nimi matki wychowujące dzieci oraz studenci. Są to ludzie, którzy w każdej chwili mogą wejść na rynek pracy i powiększyć siłę roboczą.
Pożądanym stanem zatrudnienia jest zatrudnienie pełne. Oznacza ono taki stan, kiedy wszyscy poszukujący pracy mogą ją znaleźć w normalnym czasie. Nie oznacza to, że stopa bezrobocia równa się zeru i na rynku pracy nie ma ludzi poszukujących pracy.
Zatrudnienie w skali makroekonomicznej uzależnione jest od szeregu uwarunkowań, spośród których najważniejszymi są uwarunkowania: demograficzne, społeczne oraz ekonomicznymi.
Uwarunkowania demograficzne wpływają bezpośrednio na wielkość i strukturę zasobów siły roboczej. Powiązane są one ściśle z uwarunkowaniami biologicznymi. stąd też obejmują one takie zjawiska, jak: rodność, płodność, umieralność ogólna i umieralność niemowląt, przyrost naturalny, migrację (emigrację i imigrację) ludności.
Z kolei uwarunkowania społeczne związane są z osiągniętym poziomem rozwoju społecznego oraz realizowaną polityką społeczną. Związane są one z takimi kwestiami, jak: wymiar czasu pracy, zakres świadczeń społecznych, warunki przechodzenia na emeryturę oraz rentę, dostępność kształcenia, skala zatrudnienia i skala bezrobocia, zakres i formy pomocy społecznej i charytatywnej, możliwości podjęcia pracy w niepełnym wymiarze, warunki współpracy z innymi ludźmi i inne. ta grupa uwarunkowań charakteryzuje się tym, że sprzyja ona komunikowaniu się ludzi.
Najważniejszą grupę uwarunkowań zatrudnienia stanowią uwarunkowania ekonomiczne. Są one zdeterminowane przede wszystkim poziomem i strukturą produktu narodowego a w konsekwencji możliwościami wzrostu gospodarczego. Z punktu widzenia tych uwarunkowań zatrudnienie jawi się jako: ważny czynnik produkcji, źródło dochodów pracowniczych w formie płac oraz czynnik kształtowania równowagi gospodarczej.

Bezrobocie

Jako kategoria makroekonomiczna – to zjawisko gospodarcze charakteryzujące się tym, że większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i poszukujących pracy nie znajduje zatrudnienia.
Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia. Oblicza się ją jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą (zasoby siły roboczej) i wyraża w procentach.

Bezrobotnym jest zaś osoba, która nie pracuje obecnie (w danym momencie), ale chce pracować i aktywnie szuka pracy, ale nie może otrzymać zatrudnienia przy istniejących stawkach płac lub też oczekuje na powrót do pracy (została czasowo zwolniona i oczekuje na wezwanie do pracy, albo też ma się zgłosić do pracy w oznaczonym terminie). Bezrobotnymi są więc ludzie w wieku zdolności do pracy i posiadający tę zdolność, ale z różnych powodów nie mogący jej znaleźć.
W teorii i praktyce ekonomicznej wyróżnia się wiele rodzajów bezrobocia. Najczęściej dokonuje się podziału bezrobocia na: cykliczne, strukturalne i frykcyjne.
Bezrobocie cykliczne zaliczane jest do najważniejszych rodzajów bezrobocia. Jest ono wynikiem spadku zagregowanego popytu w gospodarce. Związane jest ono z faktem, iż popyt na pracę jest popytem pochodnym i jego wielkość zależy od popytu na produkty wytwarzane dzięki zatrudnieniu.
Z kolei bezrobocie strukturalne to zjawisko zmniejszania zatrudnienia wskutek ograniczenia produkcji spowodowanej zmianami strukturalnymi w gospodarce. Wiąże się ono z niedostosowaniem popytu do podaży siły roboczej w wyniku nierównomiernego wzrostu gospodarczego. Powstaje ono na skutek zmian struktury przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu. Spowodowane jest ono przede wszystkim brakiem kapitału lub złymi proporcjami w rozmieszczeniu zasobów produkcyjnych gospodarki.
Natomiast bezrobocie frykcyjne jest zjawiskiem spowodowanym nieustannymi przemieszczeniami siły roboczej na rynku pracy w układach przestrzennych (między regionami gospodarczymi), w układach rzeczowych (między sektorami, działami i przedsiębiorstwami), w układach pionowych (związanych ze zmianą stanowisk pracy w obrębie zawodu w związku z awansami, degradacją lub stabilizacją zawodową) i w układach poziomych (W których dokonywane są przesunięcia między poszczególnymi zawodami i specjalizacjami). Ma ono charakter nieunikniony. Bezrobotnymi stają bowiem ludzie zmieniający pracę, wchodzący na rynek pracy lub też powracający na rynek pracy (np. matki po urlopach wychowawczych). Są nimi również ludzie wykazujący brak mobilności – czyli niemożliwość lub niechęć do zmiany miejsca zamieszkania w celu uzyskania pracy, powodowany przede wszystkim problemami mieszkaniowymi, a także względami rodzinnymi.

Czytaj Więcej… »