Rozliczenia międzynarodowe dokonuje się w dwojaki sposób: – bez udziału pieniądza i wówczas przybierają formę kompensat towarowych lub z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego przekazywanego sprzedającemu przez kupującego. Kompensata towarowa może być realizowane jako całościowa lub częściowa. Kompensata całościowa polega na tym, że dwa podmioty gospodarcze dokonują u siebie wzajemnie zakupów na taką samą kwotę. Ta forma rozliczenia może przybrać dwie formy. Jedną jest handel wymienny (tzw. barter), drugą zaś transakcje równoległe. Barter polega na zawieraniu transakcji kupna-sprzedaży bez udziału pieniądza we wzajemnych rozliczeniach, czyli do prostej wymiany: towar za towar, usługa za usługę lub usługa za towar. Dokonywana jest ona głównie między kontrahentami, z których przynajmniej jeden nie dysponuje zasobami pieniądza na zapłacenie za import, oferując jednak w zamian dostarczenie drugiemu kontrahentowi towarów przez niego pożądanych lub też takich, które będzie mógł on bez trudu zbyć na rynku krajowym albo zagranicznym. Transakcje równoległe polegają zaś na ustanowieniu dwóch oddzielnych kontraktów: kontraktu kupna i kontraktu sprzedaży. W odniesieniu do każdego z nich następuje ustalenie ceny i innych warunków realizacji dostawy. Również oddzielnie odbywa się rozliczenie obu transakcji. Ich cechą charakterystyczną jest to, że ich zawarcie jest wzajemnie uwarunkowane i że są one równej wartości.

Kompensata towarowa może być również realizowana jako kompensata częściowa. Jej istotą jest nierówno wartość transakcji kupna i sprzedaży. Rozliczenia w tym przypadku polegają na pełnym lub tylko częściowym wykorzystaniu pieniądza jako środka rozliczenia. Stąd też istnieje wiele rodzajów kompensat częściowych. Najogólniej podzielić je można na kompensaty dwustronne i kompensaty wielostronne. W grupie kompensat dwustronnych najczęściej wykorzystywanymi są: transakcje wzajemne (counterpurchase agreements), które są zawierane zwykle z inicjatywy kontrahenta z kraju cierpiącego na niedostatek środków płatniczych i który uzależnia zawarcie kontraktu importowego od wyrażenia przez partnera zgody na przynajmniej częściowe rozliczenie transakcji oferowanymi przez niego towarami kontrdostawy (buy-back agreements), których istotą jest sprzedaż kompletnego obiektu lub nawet całej fabryki (” pod klucz”) w zamian za dostawy wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie warunki kontraktu (offset agreements) stawiane przez kupującego i uzależniającego jego podpisanie od wymogu zakupu w jego kraju, wskazanych przez niego towarów (surowców, materiałów, wyrobów kooperacyjnych) potrzebnych do realizacji zamówienia. Obok kompensat dwustronnych funkcjonują również w rozliczeniach międzynarodowych kolei kompensaty wielostronne (tzw. switch-trading). Ich istota sprowadza się do tego, że partner z kraju rozwiniętego gospodarczo dostarcza zwykle dobra inwestycyjne o wysokim poziomie technologicznym do kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego, który ze swej strony wywozi technologicznie mniej zaawansowane wyroby o takiej samej wartości do kraju rozwijającego się. Z kolei kontrahent z kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego dokonuje sprzedaży swoich należności uzyskanych w kraju rozwijającym się partnerowi z kraju rozwiniętego, uwalniając się w ten sposób od zobowiązań wynikających ze wzajemnych rozliczeń. Rozliczenia w formie wielostronnych transakcji kompensacyjnych są zwykle stosowane w sytuacji braku rozliczeń w warunkach wymienialnych między krajem o państwowym monopolu handlu zagranicznego a krajem rozwijającym się. Transakcje kompensacyjne ujawniają zarówno zalety jak i wady. Zaletą transakcji kompensacyjnych są korzyści, jakie uzyskują importerzy z krajów odczuwających trudności płatnicze i deficyt walut wymienialnych z ich zawierania, sprowadzające się do:
możliwości zawarcia kontraktu importowego w takich warunkach umożliwienia importerowi pierwotnemu (kupującemu w pierwszej części transakcji) przybranie w konsekwencji także roli eksportera, sprzedającego za granicę towary, które w innym przypadku nigdy nie zostałyby wyeksportowane.

Wadą transakcji kompensacyjnych jest jednak to, że koszt ich jest wyższy od efektów które one przynoszą. Ujawnia się to zwłaszcza w odniesieniu do eksportera pierwotnego – to jest tego który sprzedaje w pierwszej części transakcji. Zmuszony jest on bowiem do przyjęcia jako zapłaty towarów – które bardzo często są mu samemu nie potrzebne. W tej sytuacji dolicza on do żądanej przez siebie ceny na sprzedawane towary także koszty, jakie będzie musiał ponieść w celu ich odsprzedaży.
Korzystniejszą formą rozliczeń od transakcji kompensacyjnych są rozliczenia za pośrednictwem pieniądza. Likwidują one w mniejszym lub większym stopniu wady transakcji kompensacyjnych. Transakcje za pośrednictwem pieniądza polegają na przekazywaniu partnerowi zagranicznemu należności za pośrednictwem walut transakcyjnych, którymi mogą być waluty kraju eksportera, kraju importera, kraju trzeciego lub tzw. pieniądz międzynarodowy – stosowany przez międzynarodowe organizacje finansowe. należności te mogą być przekazywane w formie: pieniądza gotówkowego, co jest uznawane za najmniej korzystną formę rozliczeń pieniężnych, ponieważ pieniądz musi być fizycznie przewieziony z kraju do kraju, co jest związane z kosztami i ryzykiem przewozu oraz administracyjnymi barierami przewożenia przez granicę większych sum gotówki; pieniądza bankowego, co jest współcześnie najczęściej stosowaną i najkorzystniejszą formą rozliczeń z tytułu wymiany gospodarczej z zagranicą, mimo faktu pobierania za usługę bankową określonej opłaty. Wynika to z faktu zarówno wyeliminowania fizycznej potrzeby przewożenia środków płatniczych, a także ze względu na to, że różnica między kupnem a sprzedażą dewiz (to jest pieniądza przekazywanego za pośrednictwem banków) jest 2-3 krotnie mniejsza niż w przypadku kupna i sprzedaży przez banki waluty zagranicznej.

Warunki instytucjonalne i ekonomiczne rozliczeń obrotów z zagranicą
Funkcjonowanie we współczesnej gospodarce światowej różnych form rozliczeń obrotów handlowych, wobec ich wielu wad i niedoskonałości, wymusiło tworzenie przez poszczególne kraje będące uczestnikami handlu międzynarodowego ram instytucjonalnych, które ułatwiłyby pojedynczym podmiotom gospodarczym korzystne rozliczenie się. Dotyczą one zarówno rozliczeń transakcji kompensacyjnych jak i transakcji za pośrednictwem pieniądza.

Rozliczenia w warunkach transakcji kompensacyjnych
Pomocnym w rozliczeniach kompensacyjnych są dwustronne i wielostronne umowy o międzynarodowym obrocie finansowym. Dają się one podzielić na umowy rozrachunkowe oraz umowy płatnicze.
Umowy rozrachunkowe – nazywane także często cleringowymi są to umowy nie dopuszczające transferu walut wymienialnych pomiędzy krajami. Ich istota sprowadza się do przestrzegania dwóch zasad: pierwszej: dwa kraje umawiają się, że wszystkie ich wzajemne należności finansowe będą wpłacane w każdym z tych krajów na specjalne rachunki przez importerów lub inne osoby fizyczne mające zobowiązania wobec osób fizycznych i prawnych drugiego kraju drugiej: w momencie płatności wierzyciele (np. eksporterzy) zgłaszają się do instytucji prowadzących rachunki specjalne w ich krajach i otrzymują oni należności ze środków pochodzących z wpłat dokonywanych przez dłużników w tych samych krajach. Funkcjonowanie rozliczeń cleringowych związane jest z koniecznością zawierania umów handlowych szczegółowo regulujących warunki wymiany gospodarczej między uczestnikami rozliczeń. Zwłaszcza ważny jest precyzyjnie ustalony limit wzajemnych płatności w danym okresie, gdyż pozwala on na sprawne funkcjonowanie tego typu rozliczeń. Umowy te zawierają często także uzależnienie zgody jednego kraju na eksport danego towaru od importu z drugiego kraju większych ilości innego towaru.

Formą umowy rozrachunkowej jest wielostronna kompensata dodatnich i ujemnych sald umów handlowych (tzw. switch-trading), której istotą jest rozszerzanie obszaru obowiązywania umowy rozrachunkowej na większą liczbę krajów w nadziei, iż ułatwi to wzajemną kompensatę sald. Odwołanie się do tej formy połączone jest z koniecznością zawierania dodatkowych umów miedzy zainteresowanymi stronami operacji, które określają wartość towarów podlegających kompensacie, ich ceny i rodzaje według szczegółowej specyfikacji. W rozliczeniach kompensacyjnych ważną rolę pełnią również umowy płatnicze. Są nimi uzgodnienia dotyczące maksymalnej kwoty walut wymienialnych, jaką strony zobowiązują się przekazać wzajemnie za import. By dawała ona pełną gwarancję wyrównywania dwustronnego bilansu płatniczego jej integralną częścią musi być postanowienie o “kredycie technicznym”, dopuszczające możliwość wystąpienia przejściowej nierównowagi w okresie trwania umowy, a wyrównywaną w razie niemożliwości do zrównoważenia przed końcem okresu umowy- dodatkowym transferem walut wymienialnych, dewiz i złota. Kompensata ta ma charakter automatycznej, to znaczy jest dokonywana beż konieczności zawierania dodatkowych umów międzynarodowych.

Czytaj Więcej… »

Międzynarodowe stosunki walutowe i finansowe obejmują sobą szeroki zakres problemów, spośród których na plan pierwszy wysuwają się : międzynarodowe systemy walutowe, rozliczenia obrotów z zagranicą, bilans płatniczy oraz polityka kursów walutowych.

Międzynarodowy system walutowy – kumulujący w sobie zasady rządzące międzynarodową współpracą gospodarczą – jest wynikiem zarówno ukształtowanych zwyczajów i naturalnych mechanizmów ekonomicznych jak i regulacji międzynarodowych. Jak dowodzi historia gospodarcza możliwym staje się wyróżnienie kilku ich rodzajów. Jeśli przyjąć takie kryteria klasyfikacyjne jak: rodzaj waluty odgrywającej rolę pieniądza światowego oraz rodzaj polityki kursowej obowiązującej w danym systemie, to możliwym staje się wyróżnienie trzech głównych rodzajów międzynarodowych systemów walutowych: systemu waluty złotej, systemu dewizowo-złotego oraz systemu wielowalutowego.

System waluty złotej
System waluty złotej był pierwszym światowym systemem walutowym. Funkcjonował on w latach 1880-1914. Charakteryzowała go w poszczególnych krajach będących jego uczestnikami: swoboda cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu (obok wymienianych na złoto banknotów), obowiązek banku centralnego kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej (tzw. parytecie). W stosunkach z zagranicą: odgrywanie przez złoto roli jedynej waluty rezerwowej (pieniądza światowego), chociaż walutą światową (kluczową) był funt szterling, swobodę wywozu i przywozu złota i banknotów, stałość kursów walutowych wynikających z porównania parytetów złota w walucie krajowej i zagranicznej (tzw. kursów parytetowych). System waluty złotej uległ przeobrażeniom w czasie I wojny światowej, kiedy to większość krajów świata – z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych – zrezygnowała z wymienialności swoich walut na złoto. Konsekwencją tego stało się powstanie dwóch systemów stanowiących modyfikację systemu waluty złotej, a mianowicie: system sztabowo-złoty i system dewizowo-złoty. Między sobą różniły się one pieniądzem odgrywającym rolę waluty rezerwowej i sposobem wymienialności pieniądza na złoto. System sztabowo-złoty przyjęty został przez Anglię, Belgię, Czechosłowację, Francję i Włochy. Waluty tych krajów nosiły nazwę sztabowo-złotych, co oznaczało, że pieniądz krajowy był bezpośrednio wymienialny na złoto, ale powyżej określonej sumy stanowiącej równowartość sztaby złota. Wiązało się to z faktem, iż złoto odgrywało rolę waluty rezerwowej. Natomiast system dewizowo-złoty przyjęty został przez pozostałe kraje. Ich waluty zostały określone jako dewizowo-złote, a rolę walut rezerwowych grały waluty sztabowo-złote. Rozwiązanie to oznaczało pośrednią wymienialność walut dewizowo-złotych na złoto. Przy takim rozwiązaniu pieniądz krajowy nie był wymieniany przez banki centralne na złoto, lecz jedynie na waluty sztabowo-złote lub USD. Odstąpiono w związku z tym od ustalania parytetów kursów walutowych, na rzecz wyznaczania przez banki centralne tzw. kursów centralnych do walut sztabowo-złotych (najczęściej funta szterlinga) lub USD. Rola kursu centralnego sprowadzała się zaś do utrzymywania przez bank centralny stałego kursu swojej waluty do waluty, w stosunku do której był ustalany kurs centralny. Stałość tego kursu polegała na odchylaniu się kursów rynkowych od kursu centralnego w wąskich granicach, nazywanych złotymi punktami dewiz, leżącymi poza punktami złota ze względu na konieczność dokonywania dodatkowych wymian walut w porównaniu z klasycznym systemem waluty złotej. System sztabowo-złoty i dewizowo-złoty były pewnymi próbami powrotu złota do roli pieniądza światowego. Nie trwały one jednak długo. Ich największe nasilenie przypadło na lata 1925-1931. Zakończyły się więc one w praktyce wraz z trudnościami płatniczymi ujawnionymi wraz z wielkim kryzysem.

System walutowy z Breton Woods
Po załamaniu systemów sztabowo-złotego i dewizowo-złotego, które to trwało w praktyce do końca II wojny światowej, podjęte zostały prace nad stworzeniem nowego międzynarodowego systemu walutowego. Próby rozwiązania tego problemu podjęte zostały jeszcze w czasie trwania II wojny światowej. Zmierzały one do zbudowania takiego systemu który miałby zalety systemu waluty złotej – to jest aby dopuszczał on wymienialność walut i stabilny kurs walutowy), a jednocześnie był pozbawiony jego wady, to jest niezależności podaży złota od popytu na ten pieniądz światowy, wynikającego z transakcji wyrównawczych w świecie. Koncepcje tego rozwiązania doszukiwać trzeba się w propozycjach tzw. Planu White’a, opartego na idei systemu dewizowo-złotego, w którym rolę pieniądza światowego odgrywałby obok złota także wymienialne na złoto waluty międzynarodowe oraz kształtowania równowagi płatniczej nie za pomocą ograniczania wymienialności walut i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów rynkowych, lecz przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej. Została ona przyjęta na konferencji 44 krajów (w tym Polski) w Breton Woods (1-22.07.1944r.) w USA. System ten stał się pierwszym międzynarodowym systemem walutowym utworzonym umownie przez uczestników konferencji. Objął on: ustanowienie zasad płatności międzynarodowych; utworzenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW); utworzenie Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Banku światowego). System z Brettn Woods opierał się na dwóch zasadach. Pierwszą zasadę stanowiła wymienialność walut rozumiana jako: wymienialność gwarantowaną przez bank centralny emitujący daną walutę; wymienialność rynkową, tzn. zakładającą całkowitą swobodę obrotu pieniężnego w skali międzynarodowej. Przez wymienialność gwarantowaną należy rozumieć gwarancję odkupienia przez władze monetarne od innych banków centralnych własnej waluty za złoto, jeśli nie została ona zakupiona w celu dokonania płatności związanej z transakcjami bieżącymi. Z kolei wymienialność rynkowa oznacza zobowiązanie władz monetarnych do niestosowania ograniczeń w zakresie płatności bieżących bilansu płatniczego. Takie kryteria wymienialności do końca lat pięćdziesiątych spełniał tylko USD.

Czytaj Więcej… »

Handel zagraniczny przynosi wielorakie korzyści dla rozwoju gospodarki każdego kraju który go realizuje. Ich wielkość i dynamika zależy jednak w dużym stopniu od kształtowania się cen towarów przez nie eksportowanych i importowanych. Narzędziem które umożliwia syntetyczną ocenę tych zmian jest wskaźnik terms of trade, oznaczający w dosłownym znaczeniu warunki wymiany. W ekonomii przez to pojęcie najczęściej rozumie się relacje zmiany cen dóbr eksportowanych do zmiany cen dóbr importowanych przez poszczególne kraje. Mówimy wówczas o tzw. cenowym (nominalnym) terms of trade.

Terms of trade ma na celu określenie, jak w miarę upływu czasu zmienia się siła nabywcza jednej grupy towarowej w stosunku do innej grupy towarowej. Konkretyzując zaś chodzi o zmianę siły nabywczej towarów eksportowanych w stosunku do importowanych przez poszczególne kraje, lub grupy krajów. Ewolucja cenowego terms of trade danego kraju lub grupy krajów daje wskazówkę co do zmian korzyści krajów prowadzących wymianę. Poprawia się ono, jeśli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie (zazwyczaj rocznym) rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez ten kraj. Oznacza to, że zwiększa się siła nabywcza danego kraju, bowiem za taką samą ilość dóbr A można kupić więcej dóbr B lub też mniej za nie zapłacić. Poprawa tego wskaźnika nie mówi nic jednak o bezwzględnym kierunku ruchu cen. Następuje ona bowiem zarówno wtedy gdy mamy do czynienia z względnym wzrostem cen eksportowanych w stosunku do zmian cen płaconych w imporcie, jak i wtedy gdy bezwzględny poziom cen eksportowanych obniża się pod warunkiem, że ceny płacone w imporcie obniżają się szybciej. Wskaźnik cenowego terms of trade jest wskaźnikiem najczęściej wykorzystywanym dla określenia korzyści z wymiany międzynarodowej. Wynika to z względnej jego prostoty w stosunku do innych rodzajów tego wskaźnika.

Cenowe terms of trade nie pokazuje jednak w pełnym wymiarze korzyści jakie uzyskuje się w wymianie międzynarodowej. Wynika to z faktu, iż o nich decydują nie tylko relacje cen, ale również relacje kosztów, co jednocześnie oznacza, że miarą korzyści jest zmiana – to jest wzrost zysku (rozumianego jako różnica między ceną a kosztami), nawet wówczas gdy cena danego dobra będzie rosła w eksporcie wolniej od niż dobra importowanego. Niekiedy by ocenić rzeczywiste zmiany korzyści z wymiany międzynarodowej, odwołuje się do wskaźnika realnego terms of trade, przez które rozumie się zmiany ilości towarów (przy nie zmienionej ich strukturze), jakie musi eksportować kraj, aby mógł on importować określone ilości danego zestawu towarów.

Kształtowanie się wskaźnika terms of trade danego kraju zależne jest tylko w ograniczonej mierze od czynników na które kraj ten może mieć wpływ bezpośredni. Dany kraj w praktyce nie ma żadnego wpływu są zmiany cen światowych, które są wypadkową działania wielu czynników o charakterze strukturalnym, instytucjonalnym i koniunkturalnym, działających zarówno po stronie podaży, jak i popytu. Ich działanie jest nieco inne w odniesieniu do poszczególnych grup towarowych. Decyduje o tym rodzaj towaru biorącego udział w wymianie międzynarodowej. Towary masowe (wystandaryzowane) charakteryzujące się dużą identycznością walorów użytkowych, łatwą i jednoznaczną klasyfikacją oraz zastępowalnością co powoduje że w przypadku chęci producenta do podniesienia na nie ceny, wówczas kupujący może stosunkowo łatwo znaleźć innego dostawcę. Takimi towarami są przede wszystkim surowce oraz znaczna część artykułów rolnych. Inaczej ma się sprawa w przypadku towarów zindywidualizowanych, które charakteryzują się walorami użytkowymi określonymi przez potrzeby indywidualnych odbiorców oraz poszczególnych segmentów rynku, często jednak trudnymi do ustalenia i zwykle produkowanymi w krótkich seriach, co powoduje iż uzależnienie odbiorcy od producenta (dostawcy) jest duże, ze względu na ograniczone możliwości sprostania specyficznym potrzebom w krótkim czasie. Tą grupę towarów stanowią przede wszystkim wyroby przemysłowe.

Przyczyn sprawiających, że ceny dóbr wystandaryzowanych kształtują się inaczej niż ceny dóbr zindywidualizowanych, upatrywać trzeba w odmiennym kształtowaniu się ich popytu i podaży. Jest to w dużej mierze wynikiem różnego poziomu elastyczności ich popytu. Zmiany popytu i podaży inaczej oddziaływują na krótkookresowe, a inaczej na długookresowe zmiany cen określonych dóbr. W krótkim okresie większą stabilnością charakteryzują się ceny artykułów przemysłowych, o czym decydują przede wszystkim takie czynniki jak: mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych, większa możliwość zmiany skali produkcji w warunkach produkcji maszynowej, zróżnicowanie asortymentu oferowanej produkcji oraz jej dostosowanie do zmieniającej się struktury popytu, relatywnie niższe koszty składowania wyrobów gotowych a także większa możliwość dostosowania poziomu zapasów do zmian popytu. Mniej stabilnymi są w tym horyzoncie czasowym, ceny artykułów rolno-spożywczych i surowców. Wynika to z faktu dużej zależności procesów produkcyjnych – o których decyduje długości cyklu produkcyjnego i stosowane technologie – od systematycznych ich dostaw. Znaczący wpływ na ich kształtowanie ma również koniunktura gospodarcza na świecie, a więc aktywność największych importerów. Poprawa koniunktury zwiększa popyt na surowce, przyczyniając się jednocześnie do zwyżki cen (jeśli nie nagromadzono w poprzednim okresie ich zapasów). Zmiany cen na surowce i artykuły rolno-spożywcze zależą również od sytuacji konfliktów zbrojnych i napięć społeczno-politycznych na świecie. Na kształtowanie się terms of trade wpływ mają również długookresowe tendencje cenowe. Do ich badania wykorzystuje się wskaźnik relacji zmian cen artykułów surowcowo-rolnych do zmian cen wyrobów przemysłowych. Jest to wskaźnik podobny do wskaźnika terms of trade, stąd też bywa on często nazywany surowcowo-rolniczym term of trade.

Długookresowe tendencje zmiany cen surowców i artykułów rolnych wyrażają się wzrostem bądź spadkiem tych cen.
Na długookresowy względny wzrost cen surowców i artykułów rolnych wpływ mają sytuacje konfliktowe na świecie – tak wojenne jak i ekonomiczne oraz przyrodnicze. I tak, na przykład na początku lat pięćdziesiątych przyczyną była wojna koreańska i groźba wybuchu na skalę światową. Natomiast w latach siedemdziesiątych była nią podniesienie cen ropy naftowej przez jej głównych eksporterów oraz susza (w 1972 r.) w wielu krajach świata. Z kolei, syntetycznie ujmując przyczynami długookresowego względnego spadku cen surowców są: niższa długookresowa dynamika popytu na surowce i artykuły rolne niż dynamika rozwoju gospodarczego, co wiąże się z niektórymi tendencjami w zakresie postępu naukowo-technicznego – a zwłaszcza ze spadkiem jednostkowego zużycia surowców i energii, wzrostem znaczenia surowców wtórnych oraz zastępowanie surowców droższych i trudniej dostępnych surowcami tańszymi i występującymi w większej obfitości wzrost podaży surowców w krajach rozwiniętych, stanowiących jeden z największych rynków zbytu (szczególnie w odniesieniu do podstawowych artykułów rolnych względnie szybszy wzrost popytu na artykuły przemysłowe, wywołany zmianami struktury popytu spowodowanymi wzrostem dochodów społeczeństwa.

Czytaj Więcej… »

Udział gospodarki narodowej każdego kraju w ogóle stosunków ekonomicznych nawiązywanych na forum międzynarodowej działalności gospodarczej przynosi jej konkretne i wymierne korzyści. Dostrzegać trzeba je przede wszystkim jako wpływ na: poprawę efektywności gospodarowania, zmianę wielkości i dynamiki dochodu narodowego oraz zmianę struktury dochodu narodowego. Znaczącą rolę w kształtowaniu się tego wpływu odgrywają ceny ujawnione w trakcie wymiany handlowej tak po stronie eksportu jak i po stronie importu oraz relacje pomiędzy tymi cenami.

Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie efektywności gospodarowania
Handel zagraniczny przyczynia się do poprawy efektywności gospodarowania. Wyraża się to zwiększeniem poziomu racjonalnego użytkowania posiadanego zasobu czynników produkcji w danej gospodarce narodowej, w oparciu głównie o specjalizację międzynarodową. Istotą specjalizacji międzynarodowej jest to, aby poszczególne kraje rezygnowały z wytwarzania niektórych towarów i zaspakajały swoje potrzeby w tej dziedzinie dostawami z zagranicy. Oznacza to, że dany kraj winien produkować jedynie część potrzebnych mu dóbr, lecz za to w ilościach pozwalających na pełne zaspokojenie potrzeb wewnętrznych oraz pokrycie potrzeb importowych innych państw. Urzeczywistnienie tych zamiarów jest jednak procesem długotrwałym. O jego przebiegu decydują zarówno czynniki rynkowe jak również działania interwencyjne państwa. Ich wynikiem jest ukształtowanie się takiej struktury gospodarki kraju – a zwłaszcza jej sfery wytwarzania, która tworzy przewagę tego kraju nad gospodarkami innych krajów. Wpływ specjalizacji kraju w produkcji określonych towarów na poprawę efektywności gospodarowania wyraża się w różnoraki sposób. Najbardziej znaczącym jest wpływ na: zmniejszenie przeciętnych kosztów jednostkowych dóbr wytwarzanych w kraju, transfery technologii oraz konkurencję towarów zagranicznych na rynku krajowym. Specjalizacja pozwala przede wszystkim zmniejszyć przeciętny koszt jednostkowy dóbr wytwarzanych w kraju. Przejawia się to w tym, że rezygnując z wytwarzania produktów względnie lub absolutnie tańszych, obniża się przeciętny koszt jednostkowy w całej gospodarce. Następuje to poprzez: rozszerzenie skali produkcji, pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego gospodarki narodowej; zastosowanie zgromadzonych doświadczeń w wytwarzaniu określonych towarów; dorobku osiągniętego postępu naukowo-technicznego. Na obniżenie jednostkowych kosztów wytwarzania wpływa zwiększenie skali produkcji dzięki powiększeniu rynku zbytu ponad możliwości rynku wewnętrznego oraz rozłożeniem się kosztów stałych produkcji (np. administracji). Masowość produkcji wpływa jednocześnie na pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego oraz gromadzenie doświadczeń w wytwarzaniu określonych towarów, a przez to podniesienie ich jakości. Współcześnie coraz większego znaczenia na obniżenie kosztów produkcji ma postęp naukowo-techniczny, którego dynamizacji sprzyja specjalizacja poszczególnych krajów w prowadzonych badaniach naukowych i pracach wdrożeniowych . Rozwiązanie takie zapewnia opłacalne spożytkowanie efektów postępu naukowo-technicznego.

Innym sposobem wpływu handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania jest transfer technologii. Sprowadza się on przede wszystkim do importu technologii. Rozwiązanie to jest często najtańszym, a niekiedy nawet jedynym sposobem zlikwidowania luki technologicznej dzielącej dany kraj od innych. Jego zaletą jest również możliwość skrócenia czasu, który byłby potrzebny do uzyskania takich samych efektów przy wykorzystaniu rodzimego potencjału badawczego. Sprzyja ono również przyspieszeniu własnych badań naukowych w tym zakresie. Dla krajów ubogich i opóźnionych w rozwoju zakup licencji lub linii produkcyjnych opłaca się bardziej niż niż tworzenie danej dziedziny wytwarzania od podstaw lub też od gruntownego jej unowocześnienia w oparciu jedynie o rodzimą wiedzę i doświadczenia. Czynnikiem decydującym o wpływie transferów technologii na efektywność gospodarowania są obok rozmiarów tych transferów – warunki użytkowania zakupionych technologii. Znaczący jest również wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania poprzez konkurencyjność towarów zagranicznych na rynku krajowym. Towary te, mogąc zaspokoić te same potrzeby społeczne mogą wpływać pozytywnie na koszty wytwarzania oraz jakość dóbr krajowych. Ich producenci bowiem chcąc się utrzymać na rynku, zostają zmuszeni do podnoszenia efektywności wytwarzania i dystrybucji swoich dóbr. Mieć to będzie jednak miejsce tylko wówczas, gdy będą zapewnione warunki konkurencji pomiędzy tymi dobrami.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony podaży
W rzeczywistości współczesnego świata, każda gospodarka narodowa w większym lub mniejszym zakresie, dokonuje wymiany handlowej z zagranicą. Ukształtowane w jej wyniku wielkości eksportu (Ex) i importu (Im) wpływają na wielkość dochodu narodowego (Y = I + K + G + NX). Wielkość i kierunki tego oddziaływania są różne w zależności od wielkości eksportu netto (NX = Ex – Im). Jednym z przypadków konsekwencji tego oddziaływania, jest sytuacja w której wielkość dochodu narodowego wytworzonego w danym kraju nie będzie równa sumie dóbr przeznaczonych na inwestycję i konsumpcję (przy pominięciu dla uproszczenia rozważań wydatków rządowych). W przypadku, gdy eksport nie będzie pokrywał się z importem, to wielkość dochodu narodowego podzielonego może być mniejsza lub większa od dochodu narodowego wytworzonego. Oba te przypadki są pochodną relacji między wielkością eksportu i importu – czyli eksportu netto (NX). Relacja ta odpowiada także wielkości salda bilansu handlowego, wpływając na wielkość funduszu (nazywanego także absorpcją), który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję . Dochód narodowy podzielony będzie mniejszy od dochodu narodowego wytworzonego gdy eksport będzie większy od importu (Ex > Im). W ty przypadku zmiana wielkości funduszu przeznaczonego na inwestycje będzie możliwa przy pozostawieniu konsumpcji na niezmienionym poziomie, a możliwość zwiększenia funduszu konsumpcji z kolei tylko przy niezmienionym poziomie inwestycji. Zwiększenie wielkości jednego z tych agregatów odbywa się więc kosztem zmniejszenia wielkości drugiego. Dochód narodowy podzielony będzie natomiast większy od wielkości dochodu narodowego wytworzonego w kraju gdy import będzie większy od eksportu (Im > Ex). Układ taki jest najczęściej wynikiem korzystania przez dany kraj z kredytów zagranicznych. Sytuacja ta stwarza możliwości zwiększenia funduszu absorbcji ponad wielkość wytworzonego dochodu narodowego. Sytuacja nadwyżki importu nad eksportem ma swoje zalety, poprzez korzyści które przynosi, ale również ma i wady którą są koszty jej utrzymywania. Takie konsekwencje uwidaczniają się poprzez wpływ na dynamikę wzrostu gospodarczego. Wpływ finansowania zagranicznego na poziom absorbcji krajowej

Utrzymywanie się nadwyżki importu nad eksportem przez pewien czas pozwala na uzyskanie korzyści z tytułu zaciągnięcia i spożytkowania pożyczki zagranicznej, a więc przesunięcia poziomu absorbcji powyżej poziomu dochodu narodowego wytworzonego. Takie rozwiązanie wiąże się z pojawieniem się sprzyjających dla jego realizacji warunków zewnętrznych jak i wewnętrznych. W obszarze warunków zewnętrznych wpływ mają zwłaszcza takie czynniki jak : spadek popytu na rynku zewnętrznym, pogorszenie się terms of trade. W obszarze natomiast warunków wewnętrznych, tymi czynnikami jest : ograniczenie możliwości eksportowych, ograniczenie wzrostu popytu na import. Są to więc czynniki które wskazują na trudności ze zrównoważeniem bilansu handlowego w sytuacji nie prowadzenia polityki ograniczania inwestycji lub konsumpcji.
Utrzymywanie się nadwyżki importu nad eksportem rodzi również określone koszty. Są nimi obciążenia które trzeba ponieść za możliwość skorzystania z zagranicznego finansowania wzrostu krajowej konsumpcji i inwestycji. Rodzą one jednocześnie konieczność sprostania tym obciążeniom i wywiązania się z przyjętych zobowiązań finansowych wobec zagranicy. Sprostanie tym zobowiązaniom wymaga osiągnięcia przez dany kraj nadwyżki eksportu nad importem. W przeciwnym razie, najbardziej prawdopodobną stanie się sytuacja niemożności wywiązania się z obsługi długu i konieczności zaciągania dalszych kredytów z przeznaczeniem na spłatę zobowiązań płatniczych.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu
W warunkach istnienia wolnych mocy wytwórczych (siły roboczej i aparatu produkcyjnego), wielkość powstałego dochodu narodowego – ujmując ten problem według J.M.Keynesa – określana jest przez wielkość popytu. Ta zaś zależy w warunkach gospodarki otwartej od wielkości środków jaką społeczeństwo danego kraju gotowe jest przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję oraz od poziomu eksportu i importu. Oznacza to, że: z jednej strony zmiany eksportu jak i importu – przyczyniają się do zmian dochodu narodowego; z drugiej zaś zmiany samego dochodu narodowego wywołują zmiany w kształtowaniu się eksportu i importu. Oddziaływania te mają jednak nie tylko inny kierunek, ale również inną siłę.

Zmiany poziomu dochodu narodowego a zmiany importu
Pomiędzy importem a dochodem narodowym istnieje szereg powiązań. Na ogół zmiany poziomu dochodu narodowego są powiązane ze zmianami importu. Wzrost poziomu dochodu narodowego z reguły wywołuje wzrost zapotrzebowania na import. Sytuacja ta jest pochodną tego, że zwiększenie produkcji wymaga najczęściej zwiększenia zużycia sprowadzanych z zagranicy surowców, części zamiennych i maszyn używanych w produkcji, a spowodowany wzrostem produkcji wzrost wynagrodzeń powoduje także potrzebę sprowadzania dóbr konsumpcyjnych z zagranicy. Wzrost importu pozostaje w różnej proporcji do powodującego go przyrostu popytu (reprezentowanego przyrostem dochodu narodowego). Relację tą nazywamy krańcową skłonnością do importu (ksim). Krańcowa skłonność do importu jest zależna od poziomu dwu innych relacji: dochodowej elastyczności importu oraz stopy importu. Jest ona bowiem iloczynem wskaźników tych relacji.

Zmiany poziomu dochodu narodowego a zmiany eksportu
Zależności między przyrostem dochodu narodowego a eksportem są wielokierunkowymi. Dają się one opisać w układzie trzech sytuacji. Pierwsza sytuacja ma miejsce gdy wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego (na przykład w wyniku zwiększenia wydatków budżetowych przez państwo). Wówczas to może nastąpić skierowanie na rynek części towarów poprzednio wywożonych poprzednio za granicę a w konsekwencji spowodować spadek eksportu. Druga sytuacja wiąże się z przyrostem produkcji globalnej w wyniku wzrostu popytu zagranicznego na dobra eksportowane przez dany kraj. Wówczas wzrostowi dochodu narodowego będzie towarzyszyło powiększenie wywozu.
Trzecią sytuację stanowi wzrost eksportu wraz ze wzrostem dochodu narodowego danego kraju wskutek zwiększenia konkurencyjności wytwarzanych przez ten kraj towarów. Ma ona miejsce najczęściej wówczas gdy, gdy proces ilościowego powiększania produktu krajowego będzie powiązany z zasadniczym polepszeniem jakości i nowoczesności wytwarzanych dóbr (na przykład w wyniku osiągnięć postępu naukowo technicznego).

Czytaj Więcej… »