Istotnym elementem teorii funkcjonowania przedsiębiorstwa jest problematyka kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Stanowią bowiem one istotny składnik optymalizacji decyzji podejmowanych przez producenta. Kwestie te znajdują się w obszarze zainteresowań teorii kosztów. Rozpatrywane są one jako koszty własne funkcjonowania przedsiębiorstwa, których zasadniczą (obok kosztów którymi są procenty od kredytów, składki ubezpieczeniowe itd.) i najbardziej znaczącą częścią są koszty produkcji. Koszty produkcji są poniesionymi w określonym czasie wydatkami na opłacenie niezbędnych elementów procesu produkcyjnego, to jest nakładami na środki produkcji (środki pracy i przedmioty pracy) oraz nakładami pracy ludzkiej (żywej) poniesionymi na wytworzenie określonego produktu.

Mikroekonomia w odniesieniu do kosztów produkcji odwołuje się do kosztów całkowitych przedsięwzięcia produkcyjnego lub usługowego, traktowanych jako sumę kosztów faktycznych (określanych także jako koszty explicite) – czyli kosztów poniesionych na: płace pracowników produkcyjnych, wydatki na surowce, materiały, półfabrykaty i energię oraz kosztów alternatywnych (określanych także jako koszty implicite) – czyli kosztów związanych z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej. Koszt całkowity przedsięwzięcia gospodarczego jest więc sumą kosztów explicite i kosztów implicite.

W rzeczywistości gospodarczej, charakteryzującej się dużą zmiennością techniczno-technologiczną i organizacyjną przedsiębiorstw, wyróżnia się różnego rodzaje kosztów produkcji. W pierwszym rzędzie dzieli się je na koszty produkcji w krótkim okresie i koszty w długim okresie. Z podziałem tym wiąże się podział kosztów na koszty całkowite, koszty przeciętne (czyli jednostkowe) oraz koszty krańcowe. Kosztami produkcji krótkiego okresu są koszty całkowite dzielące się na koszty zmienne (płace pracowników produkcyjnych, wydatki na surowce, materiały, półfabrykaty, energię itp.) zmieniające się wraz ze zmianami wielkości produkcji, oraz na koszty stałe (jak: płace pracowników administracji i obsługi, koszty zużycia się budynków, maszyn i urządzeń, opłaty za użytkowanie ziemi, wynajmu lokali, koszty kredytów, niektóre podatki) będące niezależnymi od rozmiarów i wzrostu produkcji oraz rozkładające się na większą ilość jednostek.
Koszty produkcji w długim okresie rozpatrywane są w związku z kształtowaniem kosztów zmiennych pod wpływem inwestycji. Dzięki nim możliwe staje się zwiększenie kapitału trwałego. Kształtowanie się zaś tego procesu związane jest z kształtowaniem się długookresowych kosztów przeciętnych (DKP). Koszty te w początkowym okresie zwiększania kapitału trwałego ulegają zwykle obniżeniu, lecz po przekroczeniu pewnego rozmiaru zaczynają wzrastać – między innymi z przyczyn rosnących kosztów zarządzania wielkim przedsiębiorstwem lub w wyniku wzrostu cen zaopatrzenia surowców naturalnych. Oznacza to, że zwiększanie nakładów na kapitał trwały jest korzystne tylko do pewnej wielkości produkcji – to jest do takiej przy której długookresowe koszty przeciętne osiągną minimum, a potem zaczynają już rosnąć.
Kosztami całkowitymi (KC) są pełne koszty ponoszone przez dane przedsiębiorstwo, związane z wyprodukowaniem przez nie określonej ilości towarów lub usług.

Kosztami przeciętnymi (KP) nazywanymi również kosztami jednostkowymi są koszty całkowite podzielone przez ilość wyprodukowanych jednostek (Q). Określa się je według formuły:
Kosztami krańcowymi (KK) są koszty wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu (DQ). Mierzy się je stosunkiem przyrostu kosztów całkowitych (DKC) do przyrostu produktu (DQ). Informuje on przedsiębiorcę, ile kosztuje ostatnia jednostka wytwarzanego wyrobu i czy następna jednostka będzie kosztowała go taniej czy drożej. Znajomość kosztu krańcowego jest przydatna dla przedsiębiorcy w momencie, gdy ma podjąć decyzję co do zwiększenia lub zmniejszenia produkcji.

W odniesieniu do kosztów własnych przedsiębiorstw – w tym również w odniesieniu do kosztów produkcji dokonuje się także innych ich podziałów. Często dzieli się je koszty osobowe i rzeczowe. Kosztami osobowymi jest ta część kosztów która wiąże się z wypłatą wynagrodzeń. Stanowią je więc: płace i składki ubezpieczeniowe. Kosztami rzeczowymi są zaś wszystkie inne koszty poza osobowymi.
Jeszcze innym podziałem jest podział kosztów na koszty proste i złożone. Prostymi są te które można bez trudu odnieść do układu rodzajowego kosztów np. jest nim koszt transportu obcego na rzecz innych usług świadczonych na rzecz przedsiębiorstwa. Złożonymi są natomiast koszty, które obejmują kilka rodzajów kosztów – np. są nimi koszty transportu własnego obejmujące płacę kierowców, amortyzację samochodów, koszt paliwa itd.
W analizie kosztów produkcji wyróżnia się także koszt bezpośrednie i pośrednie. Kosztami bezpośrednimi są te koszty które dotyczą bezpośrednio poszczególnych wyrobów gotowych, towarów i usług- np. koszt zużycia materiałów, koszt opakowań. Te zaś koszty których nie da się bezpośrednio przypisać do wytworzonych produktów czy świadczonych usług zaliczamy do kosztów pośrednich. Są nimi przede wszystkim koszty administracji.

Konsumpcja gospodarcza to konsumpcja usług świadczonych przez czynniki wytwórcze – czyli konsumpcja czynników produkcji. Kwestia ta jest przedmiotem dociekań teorii produkcji.
Teoria produkcji jest teorią ekonomiczną zajmującą się głównie rzeczową stroną procesów wytwórczych. Zajmuje się ona analizą wyznaczników zmian wielkości produkcji oraz związków między nakładami a rozmiarami wytworzonego produktu. Obejmuje ona obok celów, zadań i funkcji tego procesu również zachowania przedsiębiorstwa w toku realizacji produkcji oraz jego reakcje na zachowania konkurencyjne innych przedsiębiorstw.
Produkcja to działalność rozłożona w czasie, polegająca na przetwarzaniu czynników produkcji(podstawowych i współczesnych) na dobra (wyroby) i usługi potrzebne do spożycia i inwestycji. Mierzy się ją wielkością produktu (wyrażonego w jednostkach o stałej) jakości na jednostkę czasu. Natomiast zużycie czynników produkcji w określonych ilościach i w danym czasie zaangażowanych w procesie produkcji, nazywa się nakładami. Zatem wielkość produkcji jest funkcją ilości nakładów oraz od technologii i przedsiębiorczości. Główną kategorią teorii produkcji jest funkcja produkcji. Jej wielkość (tj. produkcji) wynika z ilości nakładów czynników produkcji. Jest ona funkcją wielu zmiennych. Definiuje się ją jako stosunek miedzy wielkością produkcji danego wyrobu (Q), a potrzebnymi do jego wytworzenia nakładami czynników produkcji (L, K, Z) które mogą być stosowane w wielu proporcjach.
W toku produkcji, przedsiębiorstwa zmuszone są do podejmowania i rozwiązywania wielu problemów decyzyjnych związanych z efektywnym zastosowaniem czynników produkcji. Odwołując się do kryterium czasu, możemy podzielić je na krótkookresowe, długookresowe i bardzo długookresowe.
Ważną częścią składową mikroekonomii jest teoria funkcjonowania przedsiębiorstwa. W istocie rzeczy jest ona teorią zachowań producenta, traktowanego jako podmiot gospodarczy. Zaznaczyć przy tym trzeba, że producent (utożsamiany z przedsiębiorstwem) w gospodarce rynkowej występuje w podwójnej roli. Z jednej strony jako nabywca, który w celu wytwarzania dóbr musi zaopatrywać się na rynku w niezbędne czynniki produkcji (surowce, maszyny, siłę roboczą, ziemię, kapitał finansowy itp.); z drugiej strony jednocześnie jako sprzedający (oferant) wytworzone przez siebie produkty i usługi. Najogólniej określając obejmuje ona problematykę: organizacji przedsiębiorstw; konkurencji, oraz kosztów.
Pierwszoplanowym elementem teorii przedsiębiorstwa jest samo przedsiębiorstwo, rozumiane jako organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność przynosząca zyski w wyniku sprzedaży własnych produktów i usług. W rzeczywistości gospodarczej mamy do czynienia z wieloma formami i rodzajami przedsiębiorstw, które dają się pogrupować według: formy własności, pozycji rynkowej, wielkość oraz rodzaju prowadzonej działalności.
Ważnym elementem teorii przedsiębiorstwa jest teoria konkurencji widziana jako teorią funkcjonowania rynku kształtującego rzeczywiste zachowania podmiotów gospodarczych.
Ważnym elementem teorii funkcjonowania przedsiębiorstwa jest problematyka kosztów produkcji. Stanowią bowiem one istotny składnik optymalizacji decyzji podejmowanych przez producenta. 

Przez postęp techniczny (rozszerzany najczęściej do pojęcia postępu naukowo-technicznego) rozumie się nowe odkrycia naukowe, wynalazki i innowacje, prowadzące do takich zmian techniki, technologii i organizacji produkcji, które przynoszą nie tylko korzyści ekonomiczne, ale również społeczne i ekologiczne. Sprowadza się on do zastosowania w produkcji odkryć naukowych, wynalazków i innowacji w celu obniżenia nakładów koniecznych do wytworzenia danego wyrobu, bądź też udoskonalenia samego produktu, aż po wynalezienie nowego produktu, lepiej zaspakajającego wymagania odbiorców. Jako taki jest on więc on ciągiem uregulowanych przemian wprowadzających nowe doskonalenia produkcji oraz wydajniejszego sprzętu technicznego, pozwalających na osiągniecie większych efektów produkcyjnych z danych zasobów lub na osiągnięcie dotychczasowych (zadawalających) efektów przy zużyciu mniejszych zasobów.

Klasyfikując postęp naukowo-techniczny najczęściej rozróżnia się jego dwa rodzaje: postęp w dziedzinie procesu produkcyjnego oraz w dziedzinie samego produktu. Współcześnie do niekiedy wyróżnia się jeszcze postęp naukowo-techniczny w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego (ekologii).

Postęp naukowo-techniczny w dziedzinie procesu produkcyjnego
Celem i zadaniem postęp naukowo-techniczny w dziedzinie procesu produkcyjnego jest spowodowanie obniżenia nakładów koniecznych do wytworzenia danego dobra. Jego istotą jest więc dążenie do zmiany wartości funkcji f w równaniu Q = f (L,K,N). Zmiana ta powoduje, że z tej samej ilości nakładów czynników produkcji możemy uzyskać większy produkt albo też utrzymać produkt tej samej wielkości przy mniejszych nakładach. Mając na uwadze zależności wynikające z tych zmian, postęp naukowo-techniczny dzieli się na pięć rodzajów: kapitałooszczędny i pracooszczędny kapitałochłonny i pracooszczędny; kapitałooszczędny a pracochłonny; kapitałoobojętny a pracooszczędny oraz kapitałooszczędny a pracoobojętny. Trzy pierwsze rodzaje uważane są za zasadnicze a dwa pozostałe jako dodatkowe. Postęp jest kapitałooszczędny i pracooszczędny jeśli prowadzi do oszczędności zarówno na kapitale jak i na pracy żywej. Konsekwencją tego jest zmniejszenie ilości jednostek kapitału (K0 > K1), jak również jednostek pracy (L0 > L1) na jednostkę produktu.
Z kolei postęp kapitałochłonny i oszczędny to taki postęp naukowo-techniczny, który zwiększa nakłady kapitału a oszczędza nakłady pracy żywej na wytworzenie produktu. Oznacza to, że po jego wprowadzeniu będziemy potrzebowali na jednostkę produktu więcej jednostek kapitału (K0 < K1), a mniej jednostek pracy (L0 > L1), przy czym wartość dodatkowego kapitału musi być mniejsza niż oszczędność spowodowana zmniejszeniem nakładów pracy (K2 – K0) < (L0 – L2). Przykładem tego rodzaju postępu jest mechanizacja i automatyzacja.
Trzecim zasadniczym rodzajem postępu naukowo-technicznego jest postęp kapitałooszczędny a zarazem pracochłonny. Wyraża się on zmniejszeniem nakładów kapitału a zwiększeniem nakładów pracy żywej. Konsekwencją jego jest zmniejszenie nakładów kapitału (K0 > K3) na jednostkę produktu, przy jednoczesnym (w zamian) zwiększeniu nakładów pracy żywej (L0 < L3). Zaistnienie takiej sytuacji wymaga spełnienia warunku, że oszczędności uzyskane na kapitale muszą być większe niż wynosi wartość dodatkowych nakładów na pracę (K0 – K3) > (L3 – L0) .
Z kolei postęp kapitałoobojętny a pracochłonny – mający rangę pośredniego postępu naukowo-technicznego wyraża się utrzymywaniem nakładów kapitału na jednostkę produktu na tym samym poziomie, a zmniejszeniem nakładów pracy żywej (K0 = K4) przy (L0 > L4). Ten rodzaj postępu jest charakterystycznym dla najbardziej rozwiniętych krajów świata – przede wszystkim zaś dla USA.

Drugi z pośrednich rodzajów postępu naukowo-technicznego to postęp kapitałooszczędny a zarazem pracoobojętny. Polega on na zmniejszeniu nakładów kapitału (K5 < K1) na jednostkę produktu i utrzymaniu nakładów pracy (L0 = L5) na tym samym poziomie. Analiza poszczególnych rodzajów postępu naukowo-technicznego wykazuje, iż każdy jego rodzaj w dziedzinie postępu naukowo-technicznego da się opisać i scharakteryzować przy pomocy współczynników kapitałochłonności produkcji i pracochłonności produkcji oraz współczynnika kapitałochłonności pracy. Pierwszy z tych współczynników – to jest kapitałochłonności produkcji (m = K/Q) wskazuje ilość kapitału (K) zużytego na jednostkę produktu (Q). Jego odwrotność (Q/K) określana jest jako produkcyjność kapitału. Drugi zaś z nich – współczynnik pracochłonności produkcji (I = L/Q) wskazuje jaka ilość pracy (L) została zużyta na jednostkę produktu (Q). Jego odwrotność (Q/L) jest określana zaś jako wydajność pracy.

Natomiast współczynnik kapitałochłonności pracy (u) – zwany również kosztem technicznego uzbrojenia pracy (stanowiska roboczego) wskazuje jaka ilość kapitału (K) została zużyta na jednostkę pracy (L) przy wytwarzaniu danego dobra. Cechą charakterystyczną tych trzech wskaźników jest to, że przy ich pomocy można scharakteryzować każdy wynalazek i każdą innowację naukowo-techniczną. Pomiędzy nimi zaś zachodzi zależność K/L * Q/L = K/L czyli, że m * w = u. Oznacza to, przy założeniu, że w sytuacji charakterystycznej dla wysoko rozwiniętych krajów w których większość wynalazków ma charakter kapitałoobojętny i pracooszczędny, że pozostanie on nie zmieniony. Powodować będzie to taką sytuację w której wzrost wydajności pracy będzie musiał odbywać się poprzez wzrost kosztu uzbrojenia stanowiska, czyli przez ilość kapitału przypadająca na jedną jednostkę pracy (to jest na jednego zatrudnionego), przy utrzymaniu jednocześnie bez zmiany ilości kapitały przypadającą na jednostkę produktu.

Postęp naukowo-techniczny w dziedzinie doskonalenia produktu.
Cecha charakterystyczną wszystkich produktów wytwarzanych przez ludzi jest to, że z czasem ulegają one stopniowemu udoskonaleniu lub zostają uzupełnione nowymi produktami, przyczyniając się nie tylko do zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich na coraz wyższym poziomie ale również do ich rozwijania. Uwzględniając te procesy w kształtowaniu postępu naukowo-technicznego w oparciu o równanie Q = F (L, K, Z), zauważyć trzeba, że produkt (Q) ulega zmianie a w ślad za tym również wartość funkcji (f). Spowodowane jest to tym, że wytworzenie nowego produktu lub udoskonalenie starego pociąga za sobą z reguły konieczność poniesienia zwiększonych nakładów (kosztów) na środki produkcji. Obniżenie tych kosztów w drodze postępu naukowo-technicznego możliwe jest dopiero po pewnym czasie, gdy dojdzie na rynku do porównania w oparciu o ich jakość – to jest w oparciu o stopień zaspokojenia wymagań odbiorcy przez dany wyrób lub usługę – produktów udoskonalonych z dotychczasowymi. Wartość nowych technicznych rozwiązań oceniana jest przez preferencje odbiorców (konsumentów) oraz przez przyrównanie cech nowo wytworzonych wyrobów z cechami dotychczas wytwarzanymi.

To drugie rozwiązanie sprowadzające się w istocie do określenia poziomu podniesienia jakości produktów, polega na przetłumaczeniu parametrów technicznych parametrów technicznych nowego wyrobu na jego cechy użytkowe, które są zrozumiale dla odbiorcy tego produktu. Cechy te z reguły ograniczają się do określenia: funkcjonalności, estetyki i smaku, bezpieczeństwa i wygody w użytkowaniu oraz trwałości i niezawodności danego produktu. Odwołanie się do nich pozwala porównać natężenie poszczególnych cech wyrażonych statystycznie w poszczególnych produktach pod względem ich znaczenia dla odbiorców.

Kształtowanie funkcji produkcji – opisanej formułą Q = f (L, K, N) – dopuszcza również wystąpienie sytuacji w której jeden z czynników produkcji jest stały. Zależności pomiędzy poszczególnymi czynnikami produkcji a samą produkcją objaśnia prawo malejących przychodów. Analizy jego funkcjonowania można prowadzić w odniesieniu do dwóch czynników zakładając stałość jednego czynnika i zmienność drugiego, jak również w odniesieniu do trzech czynników zakładając stałość jednego i zmienność dwóch pozostałych.

Prawo malejących przychodów w sytuacji stałości jednego z czynników którym jest kapitał i zmienności drugiego którym jest praca mówi, że gdy ilość stałego czynnika produkcji (kapitału) w stosunku do ilości zmiennego czynnika (pracy) jest bardzo duża, to zwiększenie ilości pracy przynosi więcej niż proporcjonalny przyrost produkcji; po czym po pewnym czasie dalszego wzrostu pracy -proporcja ta wyrównuje się, po czym zaczyna przynosić coraz mniejszy produkt, aż w końcu dalsze zwiększanie ilości pracy przestaje przynosić w ogóle wzrost produktu. Przyczyną wystąpienia zjawiska, wyjaśnianego przez prawo malejących przychodów jest ograniczona możliwość substytucji jednego czynnika produkcji na drugi i malejąca krańcowa techniczna stopa substytucji.

Oznacza to, że w sytuacji stałości kapitału (to jest majątku trwałego) przedsiębiorstwa i zmienności pracy, zwiększanie produkcji możliwe będzie – jeśli odwołać się do istoty krzywej równego produktu – tylko przechodząc z jednej krzywej do drugiej, ale tylko w ograniczonych ramach. Produkt będzie się bowiem zwiększał w miarę zwiększania nakładów pracy żywej – początkowo proporcjonalnie do wniesionej ich ilości, a następnie już mniej proporcjonalnie, aż do osiągnięcia punktu, w którym dodatkowa jednostka nie przyniesie już wzrostu produktu. Sytuacja ta jest związana z kształtem izokwanty, której ramiona po przekroczeniu pewnych punktów zwanych punktami grzbietowymi, odchylają się do tyłu. Usytuowanie się poza tymi punktami, oznacza, że jeden czynnik produkcji jest w takim nadmiarze w stosunku do drugiego, że wystarczy ograniczyć jego ilość – przy nie zmienionej ilości pozostałych (drugiego, trzeciego), aby osiągnąć wyższą izokwantę, to jest uzyskać większy produkt.

W przypadku zaś analizy funkcjonowania prawa malejących przychodów w stosunku do trzech czynników – z których stałym jest ziemia, a zmiennymi są kapitał i praca, wzrost produktu będzie możliwy tylko do poziomu wyznaczonego przez absolutną granicę (izokwanta O5) wzrostu czynnika stałego – czyli ziemi. Okazuje się ona bowiem w takiej sytuacji czynnikiem ograniczającym, mimo, że pozostałe dwa czynniki będą ulegać wzrostowi. Analizę prawa malejących przychodów prowadzi się również w oparciu o krzywą produktu – to jest wykresu obrazującego wielkość produktu jako funkcji zwiększenia ilości jednego czynnika oraz – oraz kategorii krańcowej produktywności. Przy czym, przez krańcową produktywność (KMC) uważa się dodatkowy przyrost produktu (D Q), jaki zostanie uzyskany w wyniku zwiększenia o jednostkę danego czynnika (c1), przy nie zmienionej postaci pozostałych czynników. Zależność tą wyraża się formułą:
Wskazuje ona, że zwiększenie jednego z czynników przy jednoczesnym utrzymaniu pozostałych bez zmian, powoduje obniżenie produkcyjnej krańcowości pierwszego, a podniesienie krańcowej produkcyjności pozostałych.

W związku z krańcową produktywności poszczególnych czynników produkcji formułuje się zależność pomiędzy nimi a zyskami przedsiębiorstwa, w formie warunku. Sprowadza się on do tego, że maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa wymaga, żeby stosunki krańcowych produktywności poszczególnych czynników produkcji do ich cen (p) były dla wszystkich czynników równe. Powyższe zależności wskazują również, że określone produkty mogą być wytwarzane w oparciu o różne czynniki wykorzystywane w różnych proporcjach. Są one w pewnych proporcjach zmienne, w sytuacji gdy czynniki produkcji mogą być substytuowane. Wybór zaś ich zależy od stosunku cen jednych produktów do drugich. 

Procesy konsumpcji dotyczą nie tylko gospodarstw domowych ale również przedsiębiorstw. Różnym jest jednak zakres tej konsumpcji. Jeśli w odniesieniu do gospodarstw domowych jest nią konsumpcja dóbr i usług (nazywanych konsumpcyjnymi) zaspakajających indywidualne potrzeby poszczególnych członków gospodarstw domowych, to w odniesieniu do przedsiębiorstw jest to konsumpcja usług świadczonych przez czynniki wytwórcze – czyli konsumpcja czynników produkcji. Kwestie te są przedmiotem dociekań teorii produkcji. Obejmuje ona obok celów, zadań i funkcji tego procesu również zachowania przedsiębiorstwa w toku realizacji produkcji oraz jego reakcje na zachowania konkurencyjne innych przedsiębiorstw.

Istota teorii produkcji
Teoria produkcji jest teorią ekonomiczną zajmującą się głównie rzeczową stroną procesów wytwórczych. Zajmuje się ona analizą wyznaczników zmian wielkości produkcji oraz związków między nakładami a rozmiarami wytworzonego produktu.
Przez produkcję rozumie się: dostosowanie i przekształcanie dóbr przyrody w produkty służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich, a więc w produkty użyteczne ludziom wykorzystywanie zasobów które przekształca, jedne dobra w inne – w czasie i (lub) przestrzeni (jak: wytwarzanie, transport, przechowywanie) przekształcanie nakładów w produkty. W takim ujęciu, produkcja to działalność rozłożona w czasie, a polegająca na przetwarzaniu czynników produkcji na dobra (wyroby) i usługi potrzebne do spożycia i inwestycji. Mierzy się ją wielkością produktu (wyrażonego w jednostkach o stałej) jakości na jednostkę czasu. Natomiast zużycie czynników produkcji w określonych ilościach i w danym czasie zaangażowanych w procesie produkcji, nazywa się nakładami. Zatem wielkość produkcji jest funkcją ilości nakładów oraz od technologii i przedsiębiorczości.

Czynniki produkcji
W procesie produkcji zachodzi fakt świadczenia konkretnych usług przez czynniki wytwórcze, które przez to stają się czynnikami produkcji. Określa się je także jako zasoby społeczne.
W ślad za dotychczas dokonanymi podziałami zasobów i czynników wytwórczych, bazując jednocześnie na tradycyjnych klasyfikacjach w tym zakresie, wyróżnić możemy następujące różne rodzaje czynników produkcji(schemat 15.1). Najczęściej stosowanym podziałem jest wyróżnienie: czynników podstawowych (klasycznych), jak: praca, ziemia i kapitał;
czynników dodatkowe (nowoczesne, współczesne), jak: przedsiębiorczość i technologia (nauka).

Praca – to celowa działalność człowieka wykonywana przy użyciu sił fizycznych lub zdolności intelektualnych, zmierzająca do zaspokojenia potrzeb własnych lub potrzeb innych ludzi. Tworzą ja więc zarówno wysiłek fizyczny jak i wysiłek umysłowy. Wykonywana jest zwykle na podstawie do otrzymania płacy. Nazywana jest też zasobem ludzkim, który jako czynnik produkcji charakteryzuje ją liczebność ludzi, ich migracyjnych zachowań, aktywność zawodowa (stąd też jest często określana jako siła robocza) oraz wydajność pracy. Jest ona równoznaczna z pojęciem siły roboczej.

Ziemia – jako klasyczny czynnik produkcji rozumiana jest dwojako. W szerszym rozumieniu jest zasobem naturalnym, który pozostaje do naszej dyspozycji. Obejmuje ona wszystkie dary natury – takie jak powietrze, gleba ze wszystkim co na niej rośnie, surowce mineralne oraz bogactwo wód (jezior, rzek, mórz). Posiada ona cechy użytkowe w postaci surowców mineralnych, urodzajności oraz alokacji rynków zbytu. Oznacza to, że reprezentuje ona bardzo różne czynniki produkcji, a przez to może zostać wykorzystana do produkcji rozmaitych wyrobów. W węższym zaś znaczeniu jest zasobem ziemi jako użytek rolniczy widziany przez rozłóg i urodzajność. W tym drugim znaczeniu jest ona ściśle ograniczona oraz bardzo zróżnicowana.

Kapitał – to trzeci z klasycznych czynników produkcji. Dzieli się on na kapitał finansowy, ludzki oraz rzeczowy, których celem jest wytworzenie dalszych dóbr i usług oraz zapasów wyrobów. Kapitałem finansowym są pieniądze które uczestniczą w procesie gospodarowania. Kapitałem rzeczowym są trwale czynniki produkcji (budynki, maszyny, narzędzia) służące do dalszej produkcji, ale stopniowo zużywające się w czasie produkcji.
Przedsiębiorczość – to zachowania uczestnika procesu produkcyjnego (gospodarczego) polegające na organizowaniu i kierowaniu przedsięwzięciami produkcyjnymi oraz odkrywaniu potencjalnych zyskownych możliwości tych przedsięwzięć. Jako czynnik produkcji stanowi ona umiejętność zatrudniania pozostałych czynników produkcji. Wiąże się ona zawsze z ryzykiem niepowodzenia i poniesienia strat.

Technologia – jako czynnik produkcji to sposób postępowania określony różnymi regułami (zasadami) przy wytwarzaniu dóbr i usług. Stanowią go metody wytwarzania lub przetwarzania czynników wytwórczych wykorzystywanych przez firmy w celu wyprodukowania dóbr lub usług mających zaspokoić potrzeby ludzkie.

Klasyfikacja czynników produkcji
Konkretyzując istotę każdego z czynników produkcji, podkreślić trzeba, że charakteryzują się one tym, że zawsze działają one łącznie i w określonych kombinacjach. W literaturze przedmiotu oraz w praktyce występuje także podział czynników na stałe i zmienne. Jest on bardzo istotny z punktu widzenia możliwości zmian kombinacji czynników, zwiększenia wielkości produkcji i poprawy jej efektywności. Innym podziałem czynników produkcji jest podział na odnawialne i nieodnawialne. Cechą charakterystyczną czynników produkcji jest ich ograniczoność w stosunku do potrzeb na nie. Dysharmonia ta rodzi potrzebę jej rozwiązania przez wybór takiego ich zastosowania, który pozwoli osiągnąć najkorzystniejszy efekt. Wybór ten nazywany jest również wyborem (albo problemem) efektywnej alokacji czynników produkcji. Pomocnym w dokonaniu właściwego wyboru alokacji czynników produkcji jest dostrzeżenie możliwości wykorzystania efektu substytucji. Istotą substytucji jednego czynnika na drugi jest zastępowanie jednego czynnika drugim z uwzględnieniem opłacalności tego zastępowania.

Funkcja produkcji
Główną kategorią teorii produkcji jest funkcja produkcji. Jej wielkość (tj. produkcji) wynika z ilości nakładów czynników produkcji. Jest ona funkcją wielu zmiennych. Opisuje ją formuła:
Q = (A, B, C…N)
gdzie: Q – ilość; A, B, C…N – nakłady czynników produkcji
W praktyce ta formuła przyjmuje postać :
Q = f (L, K, N)
gdzie: L – praca, K – kapitał, Z – ziemia
W ślad za tym definiuje się funkcję produkcji jako stosunek miedzy wielkością produkcji danego wyrobu (Q), a potrzebnymi do jego wytworzenia nakładami czynników produkcji (L, K, Z) które mogą być stosowane w wielu proporcjach. Dla otrzymania produktu bowiem konieczne jest zastosowanie czynników produkcji w odpowiednich proporcjach. Te zaś wyznaczane są przez istniejące w danej chwili technologie, które z kolei wyznaczają techniczne granice substytucji jednych czynników na drugie. Funkcja produkcji jest więc techniczną zależnością wyznaczającą maksymalną ilość produkcji, która może być wytworzona z każdego zbioru określonych nakładów czynników produkcji. Odzwierciedla ona prawidłowości wiążące nakłady z produkcją. Każda funkcja produkcji przedstawia wiele istniejących w danym okresie możliwości technologicznych. W praktyce ulegają one ciągłemu poszerzeniu za sprawą postępu technicznego, który z jednej strony zmienia możliwe proporcje różnych czynników, z drugiej strony zaś poprzez ich zaistnienie zmniejsza wielkość nakładów koniecznych do uzyskania danej wielkości produktu. Analiza funkcji produkcji dokonywana jest najczęściej w postaci pieniężnej i ma to miejsce przy dostrzeganiu jej poprzez koszty. Niekiedy jednak dokonuje się jej również w jednostkach fizycznych. Ma to miejsce wówczas gdy zmierza się do ścisłego oddzielenia czynników rzeczowych (technicznych) decydujących o wynikach produkcji, od czynników pieniężnych.

Dla celów analiz kształtowania się funkcji produkcji, najkorzystniejszym podejściem jest odwołanie się do uproszczonego – bo uwzględniającego tylko dwa czynniki produkcji (pracę i kapitał) – zapisu funkcji produkcji – Q = f (K, L) Funkcję tą, można przedstawić w układzie różnych kombinacji (technologii) tych dwóch czynników produkcji, które dają zawsze produkt tej samej wielkości (Q1). Na wykresie wielkość ta przedstawiana jest w postaci tzw. krzywej równego produktu, nazywanego izokwantą (l1). Każda produkt określany jest przez swoją izokwantę. Im jest ona przesunięta bardziej w prawo w wzwyż (I2, I3…In), tym większy jest produkt (Q2, Q3,…Qn). Do wytworzenia danego produktu potrzebne są czynniki w odpowiedniej proporcji (technologii). Tę zaś określa w pewnej mierze krańcowa stopa technicznej substytucji między dwoma czynnikami produkcji – zobrazowana na wykresie jako nachylenie stycznej do izokwanty. Maleje ona w miarę jak jeden czynnik zastępujemy drugim. Wybór odpowiedniej technologii zależy w pierwszym rzędzie od stosunkowej ceny między nimi – którą na wykresie odzwierciedla prosta relatywnych cen czynników produkcji. Optymalną jest technologia wyznaczana w punkcie w którym prosta relatywnych cen czynników staje się styczną do izokwanty (w granicach określanych krzywymi grzbietowymi), a więc w sytuacji wyrównania się krańcowej stopy technicznej substytucji czynników produkcji z prostą relatywnych cen tychże czynników.

Problemy decyzyjne produkcji
W toku produkcji, przedsiębiorstwa zmuszone są do podejmowania i rozwiązywania wielu problemów decyzyjnych związanych z efektywnym zastosowaniem czynników produkcji. Odwołując się do kryterium czasu, możemy podzielić je na krótkookresowe, długookresowe i bardzo długookresowe. Zaznaczyć trzeba, iż długość okresu mierzymy nie tyle jego jednostkami (dniami, tygodniami, miesiącami, latami) ile czasem zmiany czynnika produkcyjnego, a ten jest dalece zróżnicowany w poszczególnych gałęziach przemysłu.

Krótkookresowy problem decyzyjny dotyczy rozwiązywania sytuacji, gdy ilość niektórych nakładów czynników produkcji może być zmienna. Za stały czynnik produkcji uważa się taki którego, ilości w krótkim okresie nie można zwiększyć. Są nimi zwykle pewne elementy kapitału, jak budynki, maszyny, wyposażenie produkcyjne, a także wysoko kwalifikowana praca. Natomiast zmiennymi czynnikami produkcji są takie, których ilość można zwiększyć w krótkim okresie. Problem decyzyjny jest problemem długookresowym, gdy dotyczy on sytuacji, w których przedsiębiorstwa planują zmiany w skali działania, rozszerzenia zakresu modernizacji, wymiany urządzeń, organizacji produkcji itp. Decyzje tego rodzaju zwykle podejmowane są w ramach ustalonych możliwości technologicznych, przy dopuszczeniu swobody wyboru różnych procesów ii kombinacji czynników produkcji. Ma on miejsce gdy wszystkie czynniki produkcji mogą ulegać zmianie, a jedynie podstawowa technologia produkcji nie może być zmieniona. Natomiast z problemem decyzyjnym bardzo długookresowym mamy do czynienia wówczas, gdy mogą się zmieniać dostępne możliwości technologiczne. Są one ściśle związane z procesami wprowadzania zmian technologicznych wprowadzających nowe produkty i nowe metody wytwarzania.

Każdy z czynników produkcji przynosi określony zarobek (korzyści). W większości składają się one z płatności transferowych i renty ekonomicznej. Płatnością (albo zarobkiem) transferowym nazywa się sumę, którą czynnik musi zarabiać (otrzymywać) w danym zastosowaniu, aby zapobiec przeniesieniu go (czyli transferowi) do innego zastosowania.
Natomiast rentą ekonomiczną nazywamy każdą nadwyżkę, którą czynnik produkcji zarabia ponad sumę będącą płatnością transferową.
O tym, czy zarobek osiągnięty z zastosowania danego czynnika okaże się płatnością transferową, czy rentą ekonomiczną decyduje z jednej strony w dużej mierze charakter podaży danego czynnika, a więc to czy jest ona doskonale elastyczna, czy też doskonale nieelastyczna, czy też alokacyjna (to jest stopniowo rosnąca); z drugiej strony zaś charakter popytu na ten czynnik (co obrazuje krzywa popytu na czynnik DD).
Jeśli podaż danego czynnika jest doskonale elastyczna (co odzwierciedla krzywa jego podaży S1 – będąca prostą równoległą do osi obrazującej ilość czynnika), to całość zarobku stanowią płatności transferowe. Oznacza to, że przy cenie niższej od po nie uda się pozyskać i zatrudnić w danej działalności ani jednej jednostki czynnika.
Jeśli natomiast podaż czynnika jest doskonale nieelastyczna (co odzwierciedla krzywa podaży czynnika S2 – będąca prostą równoległą do osi obrazującej poziom ceny za zastosowanie danego czynnika), to przy cenie po całość zarobku z tytułu zastosowania czynnika stanowić będzie rentę ekonomiczną. Oznacza to że ilość danego czynnika (qo) będąca w zatrudnieniu, nie zmieni się nawet przy cenie równej zeru.
W praktyce podaż danego czynnika ma charakter alokacyjny – to znaczy stopniowo rosnący (co odzwierciedla krzywa podaży czynnika S3). Przy takiej sytuacji i określonym popycie na dany czynnik, zarobek z tytułu jego zastosowania (zatrudnienia) dzieli się na płatność transferową (obszar od osi obrazującej ilość danego czynnika do krzywej podaży czynnika, ograniczony prostą opuszczoną z punktu równowagi) oraz na rentę ekonomiczną (obszar od krzywej podaży danego czynnika po prostą opuszczoną z punktu równowagi na oś obrazującą poziom ceny na dany czynnik oraz samą tę oś współrzędnych). Wielkość płatności transferowej i renty ekonomicznej zależy więc od kształtu krzywej podaży danego czynnika i punktu przecięcia jej z krzywą popytu na ten czynnik.

Istotną stroną rynku czynników produkcji jest również podaż. Ta strona rynku zajmuje się ilościowym dostępem czynników produkcji po różnych cenach. Ujawnia ona ograniczenia i warunki po jakich właściciele oferują dane czynniki do sprzedaży. Wpływ na taką sytuację mają cechy tych czynników, które najogólniej pozwalają je podzielić na wyczerpywalne (węgiel, ropa, gaz) i odnawialne (budynki, maszyny, drewno). Ponieważ jednak zasoby świadczące usługi jako czynniki produkcji są w całości ograniczonymi, przeto podstawowym problemem rynku czynników produkcji jest ich efektywne wykorzystanie.
Podejście takie oznacza jednocześnie, że podstawowym kryterium rozdziału zasobów jest ich efektywność, czyli zastosowanie wszędzie tam, gdzie przynoszą one największy efekt w postaci dochodu lub zysku. Właściciele czynników produkcji będąc zainteresowani maksymalizacją swego dochodu, tak będą je przemieszczali aby osiągnąć z nich największe korzyści. Informacją zaś kierunkującą przemieszczanie czynników produkcji będą ceny oferowane na rynku przez potencjalnych nabywców. Zjawisko przemieszczania czynników produkcji trwać będzie tak długo, dopóki dochody z każdej jednostki danego czynnika staną się takie same we wszystkich możliwych zastosowaniach.
Wpływ na efektywność rozdziału czynników produkcji ma również zmiana podaży tych czynników. Uwidacznia to wyraźnie krzywa podaży, która zgodnie z teorią podaży ma nachylenie dodatnie. Wskazuje ona, że podaż czynników wzrasta przy wzroście ceny i maleje przy jej spadku. Uwidacznia ona również, że w przypadku wolnych cen czynników produkcji, ceny te i ilości czynników produkcji zmierzają do punktu, w którym żądane ilości są równe dostarczanym i jednocześnie dostarczają jednakowych wynagrodzeń pieniężnych. W praktyce jednak, punkt ten ulega pewnemu przesunięciu, gdyż właściciele biorą pod uwagę nie tylko zmianę ceny i ilości czynników produkcji, ale również i inne elementy, takie jak: ryzyko, wygodę, ocenę otoczenia itp. Oznacza to, że przy wyborze zastosowania danych czynników produkcji trzeba brać pod uwagę nie tylko korzyści pieniężne ale również korzyści niepieniężne, a więc uwzględniać łączną sumę tych korzyści. Przeświadczenie to legło u podstaw hipotezy równych korzyści mówiącej, że właściciele czynników produkcji będą wybierali takie ich zastosowanie (użycie) które przynosi dla nich największą korzyść netto (obejmującą zarówno korzyści pieniężne jak i niepieniężne).

Określenie korzyści netto napotyka jednak na przeszkodę którą są trudności w wycenie niepieniężnych korzyści. Stąd też zakłada się, że różnice niepieniężne między dwoma zastosowaniami czynnika będą stałe lub będą zmieniać się powoli, co pozwala z kolei przewidywać, że zmiany pieniężnych korzyści będą rozszerzały lub zawężały lukę pomiędzy nimi a korzyściami niepieniężnymi i powodowały, że zasoby będą przepływały w odpowiedzi na zmianę. Znaczenie korzyści niepieniężnych jest dość zróżnicowane w odniesieniu do podstawowych grup czynników produkcji. Są one bardziej znaczące dla czynnika pracy niż dla innych czynników.

Istotną role dla podażowej strony rynku czynników produkcji odgrywa mobilność tych czynników, czyli możliwość przenoszenia ich do innych zastosowań. Za bardzo mobilny jest uważany ten czynnik produkcji, który łatwo przemieszcza się między różnymi zastosowaniami w odpowiedzi ma małe zmiany bodźców. W tej sytuacji podaż czynnika produkcji będzie bardzo elastyczna, gdyż mała zmiana bodźca (ceny) powoduje duży jego przepływ. Niemobilnym jest natomiast ten czynnik produkcji, który trudno przemieszcza się między różnymi zastosowaniami nawet w odpowiedzi na dużą zmianę bodźca. W tej sytuacji podaż czynnika produkcji będzie nieelastyczna i nawet duża zmiana bodźca spowoduje mały jego przepływ.
Patrząc na podstawowe grupy czynników produkcji z punktu widzenia kryterium mobilności i niemobilności zauważyć trzeba znaczne ich zróżnicowanie pod tym względem. Praca jest fizycznie mobilna, chociaż kwalifikacyjnie zdecydowanie mniej, bowiem wymaga więcej czasu na odpowiednią reakcję. Jeśli chodzi o ziemię to mobilna jest ekonomicznie, a niemobilna fizycznie. Natomiast jeśli chodzi o kapitał to część jego jest mobilna, a część zdecydowanie niemobilna.
W związku z tym uznać można, że rynek czynników produkcji w sumie – pomijając rynek pracy – nie jest tak skomplikowany. Celem konsumenta jest otrzymanie możliwie największego dochodu z posiadanych zasobów. Oznacza to, że właściciel zasobów jest skłonny zaakceptować każdy, dodatni dochód netto z wynajęcia swoich zasobów, gdyż w przeciwnym wypadku zasób byłby niewykorzystany. Wówczas / w krótkim okresie czasu/ podaż zasobów kapitałowych i naturalnych jest doskonale sztywna i przyjmuje postać linii pionowej. Sztywność podaży oznacza, ze cena czynników kapitałowych i naturalnych zależy wyłącznie od kształtowania się na nie popytu rynkowego.

Popyt na czynniki produkcji jest wynikiem decyzji producentów kupujących w zależności od potrzeb odpowiednie ilości i rodzaje usług czynników produkcji, jak np. pracę, kapitał, ziemię itp.
Decyzje te podyktowane są dążeniem do maksymalizacji zysku i uwzględniają przynajmniej dwa elementy:
kształtowanie się kosztów produkcji związanych z wykorzystywaniem czynników w ramach danej technologii produkcji;
przychody ze sprzedaży wytworzonych produktów, które / przychody / zależą od wielkości produkcji oraz cen rynkowych.
Można powiedzieć, że decyzje producentów dotyczące zakupów czynników produkcji są spowodowane ich dążeniem do maksymalizacji zysku, którą osiąga się na drodze najtrafniejszych kombinacji czynników wytwórczych / maksymalizację kosztów na jednostkę produkcji / oraz najwłaściwszego dostosowania podaży do efektywnego popytu na rynku.
Popyt na czynniki produkcji w sposób oczywisty jest uzależniony od popytu na produkty, do wytworzenia których czynniki te są używane.
Do rozpatrzenia popytu na czynniki produkcji niezbędne jest odwołanie się do wybranych pojęć i zależności między nimi, a zwłaszcza do: produktu marginalnego (końcowego), utargu całkowitego i krańcowego oraz kosztu marginalnego.
Produkt marginalny (krańcowy) – to przyrost produkcji osiągany z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego (np. pracy).
gdzie:

L – zatrudnienie
PC – produkcja całkowita
PML – marginalny produkt pracy
Utarg (przychód) całkowity – to iloczyn ilość sprzedanych produktów i ich ceny.
Utarg (przychód) krańcowy (UM) – to dodatkowy utarg osiągany przez przedsiębiorstwo dzięki sprzedaży dodatkowej jednostki produkcji.
Koszt marginalny ( krańcowy) – to zmiana kształtu całkowitego (D KC) wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodaną jednostkę (D Q).

Ponieważ w krótkim okresie koszt stały całkowity nie zależy od wielkości produkcji ( Q ), więc koszt marginalny (krańcowy) można potraktować jako zmianę kosztu zmiennego całkowitego wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji.

Między produktem marginalnym, a kosztem marginalnym przy danej cenie czynnika zmiennego zachodzi taka zależność, że jeśli rośnie produkt marginalny, to spada koszt marginalny. W momencie kiedy produkt marginalny (PM) zaczyna spadać, wówczas koszt marginalny zaczyna rosnąć. Momentowi temu odpowiada punkt przegięcia na krzywej produktu całkowitego.
Maksymalizację zysku zapewnia taka wielkość produkcji, przy której koszty krańcowe równają się utargowi krańcowemu.

KM = UM ( 4 )

Jeżeli przy tak ustalonej wielkości produkcji zyski są ujemne, wówczas należy przerwać produkcję (o ile umożliwi to zmniejszenie strat).
Krzywe popytu na czynniki są ujemnie nachylone. Spowodowane jest to wpływem zmiany cen na ich koszty, a w konsekwencji tego, na ceny wytwarzanych towarów oraz wskutek substytucji czynników względnie droższych czynnikami tańszymi. Krzywe popytu w tej sytuacji odzwierciedlają silne wzajemne powiązania i oddziaływanie na siebie rynków czynników produkcji i dóbr z nich wytwarzanych.

Kształtowanie się popytu na jeden czynnik produkcji
Kształtowanie się popytu na czynniki produkcji rozpatrzymy na przykładzie jednego zmiennego czynnika produkcji jakim jest praca. Przyjmujemy, że pozostałe czynniki są stale.
Zatrudnienie dodatkowego pracownika powoduje przyrost produkcji, ale także wpływa na przeciętną wielkość produkcji wszystkich zatrudnionych pracowników / PPL = PC/ L / według relacji:

PML = PPL + D PPL * L

Mnożąc przyrost produkcji uzyskany dzięki zatrudnieniu dodatkowego pracownika (PML) przez cenę sprzedaży ( p ) produktu otrzymamy wartość produktu marginalnego (WPML = p * PML), natomiast mnożąc produkt przeciętny pracy przez cenę sprzedaży produktu, otrzymamy wartość produktu przeciętnego (WPPL = p * PPL).
Wartość produktu marginalnego (WPML) jest dla przedsiębiorstwa przyrostem przychodu spowodowanym przyrostem zatrudnienia, czyli utargiem (przychodem) krańcowym otrzymywanym z czynnika pracy, natomiast wartość produktu przeciętnego (WPPL) jest utargiem (przychodem) przypadającym na jednego zatrudnionego.
Przedsiębiorstwo powinno zwiększać zużycie czynnika zmiennego (w analizowanym przypadku pracy) do momentu zrównania się wartości produktu marginalnego pracy (utargu marginalnego) z kosztem marginalnym pracy.
Na rynku doskonale konkurencyjnym koszt marginalny pracy równy jest rynkowej cenie zakupu jednostki pracy, czyli płacy (w).

KML = w

Wobec tego optymalna wielkość zatrudnienia maksymalizująca zysk przedsiębiorstwa (zgodnie ze wzorem 4) osiągana jest wówczas gdy:

WPML = p * PML = w

Jeżeli płaca rynkowa wynosi w1, wówczas przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk zatrudnia L1 pracowników (jednostek czynnika pracy). Jeżeli zatrudnia ich mniej (L < L1), oznacza to, że przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk przy wyższym poziomie płac. Jeżeli zaś zatrudnia ich więcej (L > L1), oznacza to, że maksymalizuje ono zysk przy niższym poziomie płacy
W warunkach konkurencji doskonalej przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk powinno zwiększyć zakup czynnika zmiennego aż do spełnienia następujących warunków:
warunek konieczny – równanie WPM danego czynnika z jego KM,
warunki wystarczające – krzywa WPM malejąca i położona poniżej krzywej WPP w punkcie równości WPM z KM.
Wielkość zakupionego przez przedsiębiorstwo czynnika zmiennego produkcji spełniającego powyższe warunki jest wielkością optymalną, wyznaczającą rozmiary popytu na ten czynnik. Krzywą popytu czynnika zmiennego jest malejący odcinek krzywej WPM.
W warunkach danej technologii produktu (danego PM) wzrost ceny sprzedaży jednostki produktu przesuwa krzywa WPM w prawo, natomiast spadek ceny przesuwa ja w lewo. Przy danej (stałej) cenie produktu krzywa WPM przesuwa się w prawo w wyniku wprowadzenia lepszej technologii (przesunięcia krzywej PM w prawo). Krzywa popytu na czynniki zmienny produkcji zależy więc od warunków na rynku produktu, zwłaszcza od wielkości popytu na produkt.

Kształtowanie się popytu na wiele czynników produkcji
W przypadku uwzględnienia wielu czynników produkcji, krzywa popytu na dany czynnik kształtuje się inaczej niż wtedy gdy przedsiębiorstwo kupuje jeden czynnik.
Krzywa popytu nie jest wówczas równoznaczna z krzywą WPM. Wynika to z wzajemnego powiązania krzywych WPM wszystkich zmiennych czynników. Zmiana w wielkości wykorzystania jednego czynnika (spowodowana zmianą ceny tego czynnika) wywołuje zmianę WPM oraz wykorzystywanych ilości pozostałych czynników. Zmiany te przemieszczają krzywą WPM czynnika, który proces ten uruchomił. Zmiana ceny danego czynnika zmiennego doprowadza do, przesunięcia krzywej WPM tego czynnika, co oznacza, że nie możemy utożsamiać krzywej WPM danego czynnika z krzywą popytu.

Równoważnym czynnikiem produkcji jest praca (wielkość zatrudnienia). W punkcie wyjściowym analizy płaca wynosi w1, natomiast odpowiednią krzywą wartości produktu marginalnego pracy jest WPM1. W tym przypadku przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk zatrudni L1 pracowników (punkt A).
Gdy płaca obniży się do wielkości w2, przesuwając się po krzywej WPM1 w dół, osiągamy punkt B, który wyznacza nową wielkość popytu na pracowników równą L2.
Praca połączona jest jednak w procesie produkcji z innymi czynnikami np. z kapitałem (K). Jeżeli cena kapitału (K) nie zmienia się, to wówczas praca jako czynnik staje się względnie tańsza i przedsiębiorstwu opłaca się zastępować czynnik kapitału czynnikiem pracy. Rośnie więc zatrudnienie i dany zasób kapitału jest wykorzystywany przez większą liczbę pracowników. Krzywa popytu na kapitał odpowiada malejącemu odcinkowi krzywej wartości produktu marginalnego kapitału (WPMK = p * PMK).
Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk wówczas, gdy WPMK = p * PMK = r, gdzie r jest ceną jednostki czynnika kapitału.
Przy danych / stałych / r i p, zmiany WPMK uzależnione są od zmian PMK. Zmniejszenie ilości czynnika kapitału oznacza w tych warunkach wzrost PMK, co przy niezmiennej cenie jednostki kapitału powoduje naruszenie równości WPMK = r. Ilość stosowanego w produkcji czynnika kapitału nie jest już optymalna i by powrócić do stanu optymalnego trzeba zmniejszyć PMK, czyli zwiększyć ilość wykorzystywanego kapitału.
Wzrost ilości kapitału oznacza zwiększenie wyposażenia każdego pracownika w kapitał, co z kolei powoduje (przy zachowaniu stałości p i w) wzrost produktu marginalnego pracy (PML). W efekcie rośnie wartość produktu marginalnego pracy (WPML). Zwiększone wykorzystanie kapitału przesuwa krzywą wartości produktu marginalnego z WPM1 do WPM2, poziom płacy w2 przecina krzywą WPM2 w punkcie C, co powoduje zwiększenie popytu na pracę z L2 do L3. Jeżeli płaca rosłaby w sposób ciągły, wówczas krzywa WPML nieustannie przemieszczałaby się, a punkty przecięcia poziomów plac z krzywymi WPML (w naszym przypadku A i C) utworzyłyby krzywą popytu na pracę DD.
Podobnie można wyznaczyć krzywą popytu na wszystkie czynniki produkcji. W przypadku dwóch, lub więcej zmiennych czynników, krzywe popytu na czynniki mają nachylenie ujemne.

Popyt rynkowy na czynniki produkcji
W przypadku popytu rynkowego na produkty, jest on sumą krzywych popytu każdego konsumenta. Podobnie można potraktować popyt rynkowy na czynniki produkcji, z tym że jego wyznaczanie jest bardziej skomplikowane. Wynika to z faktu, że przy zmianie ceny czynnika produkcji, poszczególne przedsiębiorstwa dążąc do maksymalizacji zysku dostosowują odpowiednio wielkość produkcji. Zmiany wielkości produkcji przez wszystkie przedsiębiorstwa doprowadzają do zmiany ceny rynkowej produktu, co z kolei wpływa na przesunięcie krzywej popytu przedsiębiorstw na czynnik produkcji. Chcąc wyznaczyć krzywa popytu przedsiębiorstw na czynnik produkcji trzeba więc uwzględnić przesuwanie się krzywych popytu każdego przedsiębiorstwa, które mogą być różne w każdym przypadku. Dlatego w praktyce przyjmuje się upraszczające założenie, że funkcje produkcji oraz funkcje popytu przez czynnik produkcji każdego przedsiębiorstwa są takie same.
Konsument dąży do maksymalizacji zadowolenia (użyteczności) z konsumpcji dóbr. Konsument jest jednak także przedmiotem sprzedającym na rynku swoją pracę (usługę pracy). Posiadając do dyspozycji daną ilość czasu, może go rozdzielić na różne zastosowania, w tym część na zarobkowanie, które mu dostarcza dochód wydatkowany następnie na zakup dóbr. Część czasu wolną od pracy konsument może przeznaczyć na różne cele. W wyniku podjętej decyzji konsument wybiera między dochodem z pracy (sumą dóbr które można zakupić) oraz czasem wolnym od pracy. Konsument porównuje użyteczność jednostki czasu wolnego z użytecznością dóbr, które można zakupić za ten dochód. W miarę zwiększania poziomu konsumpcji użyteczność każdej dodatkowej jednostki dobra zmniejsza się. Konsument jest wówczas skłonny do rezygnacji z coraz mniejszej ilości jednostek dochodu z pracy w zamian za dodatkowe zwiększenie czasu wolnego o jednostkę. Pracownik wyznaczając wielkość czasu wolnego określa jednocześnie wielkość czasu pracy, czyli wielkość podaży pracy pracownika. Zmiana ceny rynkowej pracy (płacy) powoduje zmianę podziału zasobu czasu pracownika na czas pracy, czyli zmiana podaży pracy pracownika. Relacja płaca – czas pracy stanowi funkcję podaży pracy pojedynczego pracownika.

Rynek pracy
Analiza rynku pracy ze względu na charakter pracy jako czynnika produkcji rozpatrywana musi być w wymiarze indywidualnym i całościowym. Pomocnym w przeprowadzeniu analizy rynku pracy są krzywe podaży pracy – indywidualne i dla całego rynku. Pierwsza z nich – krzywa indywidualnej podaży pracy – odzwierciedla indywidualną podaż pracy spowodowaną popytem na dobra i usługi konsumpcyjne. Pokazuje ona zależność między stawką płac a wielkością popytu w danym okresie, czyli określa ile czasu dany człowiek chce pracować przy każdej stawce płac w danym okresie. Jeżeli nominalna stawka płacy (przez którą rozumieć należy pieniężną cenę pracy) rośnie, to dzięki przepracowaniu każdej godziny pracownik może zwiększyć i polepszyć swoją konsumpcję, co prowadzi do zwiększenia wielkości podaży. Krzywa indywidualnej podaży ma wówczas charakter dodatnio rosnącej. Jeśli zaś stawka płacy przekroczy pewien wysoki poziom to pracownik czuje, że jego potrzeby konsumpcyjne zostały zaspokojone i jednocześnie wysoko ceni przyjemności związane z czasem wolnym, czego konsekwencją staje się ograniczenie podaży pracy. Krzywa indywidualnej podaży utrzymuje nadal charakter wznoszącej się, ale w lewo. Pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z pracy.
Ponieważ indywidualna podaż pracy jest zróżnicowaną w poszczególnych gospodarstwach domowych, w każdym z nich dostrzec można pewien niski – ale różny poziom – stawki płac poniżej którego nikt z członków danego gospodarstwa domowego nie będzie chciał pracować – i pewien wysoki poziom stawki płac, powyżej którego dane gospodarstwo będzie ograniczać podaż swojej pracy.
Druga zaś – krzywa podaży na pracę dla całego rynku, pokazuje zależność między stawką płac a wielkością podaży dla całego rynku. Otrzymujemy ją przez poziome zsumowanie indywidualnych popytów na pracę, a więc dodanie do siebie wielkości podaży każdego z gospodarstw, zgłaszanej przy każdej stawce. Kształtuje się ona w części wznosząco dodatnio (w prawo), a w części wznoszącą w lewo – ale przy tak wysokich stawkach płac, które nie są osiągane na żadnym rynku.

Rynek kapitału
Rynek kapitału, ze względu na charakter tego czynnika produkcji – jest dalece zróżnicowanym. W jego obszarze wyróżnić można rynek pieniężny, finansowy, walutowy, środków produkcji i inne.
Rynek kapitału jak każdy rynek ma stronę popytową i stronę podażową. Popyt na kapitał (który odzwierciedla krzywa popytu na ten czynnik) odzwierciedlają możliwości inwestycyjne (uszeregowane według wielkości stopy rentowności), które z kolei zależą od wielkości globalnego popytu w kraju, uwarunkowanego ożywieniem lub depresją całej gospodarki i wielkością własnych kapitałów przedsiębiorstw.
Podaż kapitału stanowią natomiast zgromadzone w bankach oszczędności ludności i wkłady przedsiębiorstw. Podaż może mieć charakter krótkoterminowy lub długoterminowy.
Podaż krótkoterminową tworzą fundusze w bankach, przy nie zmienionej stopie procentowej. Tę zaś wyznacza punkt przecięcia pionowej prostej podaży kapitału i krzywej popytu na kapitał w postaci możliwości inwestycyjnych. W praktyce, pod wpływem banku emisyjnego – poprzez politykę otwartego rynku (to jest sprzedaż lub skup państwowych papierów wartościowych, wyznaczanie stopy redyskontowej i przepisy o obowiązkowych rezerwach bankowych) – może być ona podwyższona lub obniżona.
Podaż długoterminową tworzy również fundusze w bankach ale przy zmiennej stopie procentowej. Rosnąć mogą one przez zwiększenie oszczędności, na skutek wzrostu PKB oraz zmiany rozłożenia dochodów. Powoduje to – w odzwierciedleniu tej sytuacji, że krzywa podaży kapitału staje się krzywą rosnącą, a wysokość stopy procentowej wyznaczana jest przez przecięcie się krzywej popytu na kapitał i jego podaż.

Rynek ziemi /(surowców naturalnych)
Rynek ziemi jako rynek tego czynnika produkcji jest dalece zróżnicowany. Jest to wynikiem rozumienia ziemi jako czynnika produkcji. W praktyce rozumiany bywa on bardzo szeroko, bowiem jako znaczy zastosowanie zasobów naturalnych i wąsko jako ziemia czyli jako użytek rolny. Bez względu na zakres rozumienia tego czynnika, zarobek z tytułu jego zastosowania określany bywa jako renta. Bliżej precyzując rentę stanowi różnica między ceną, którą czynnik produkcji otrzymuje, a ceną, jaka by wystarczała, aby móc włączyć go do produkcji (to jest ponad koszt alternatywny).
W odniesieniu do ziemi jako czynnika produkcji w obu rozumieniach – szerokim i wąskim – rena przyjmuje także postać tzw. quazi renty. Ma to miejsce w przypadku sztywnej podaży czynnika ziemi, to jest mającej charakter doskonale nieelastycznej). Rozumie się pod tym pojęciem cenę, którą czynnik produkcji o czasowo sztywnej podaży otrzymuje powyżej kosztu alternatywnego. Wiąże się ona ściśle z kosztami ponoszonymi przez poszczególne przedsiębiorstwa, aby powstrzymać dany czynnik od przemieszczania się do innych przedsiębiorstw, którym byłby on również potrzebny.
Ograniczając zakres funkcjonowania rynku ziemi w wąskim rozumieniu jej jako czynnika produkcji, przykładem uzyskania quazi renty jest sytuacja w której właściciel użytków rolnych, za dzierżawę ich 1 ha otrzymuje 4 mln zł (p1), a byłby gotów je wydzierżawić za 2 mln zł (po). Wyniesie ona wówczas 2 mln zł (p1 – po) i będzie ona efektem z jednej strony ograniczonej sztywnej podaży użytków rolnych, z drugiej strony zaś wynikiem zwiększonego popytu na produkt finalny (z Do do D1) w którego wytwarzaniu biorą one udział.
Równowaga na rynku ziemi (jako użytku rolnego) zależy od popytu na nią i od podaży na nią w danym miejscu (patrząc z punktu terytorialnego rozmieszczenia). Z reguły będzie ona kształtować się przy wyższej cenie ziemi i mniejszej jej podaży w miastach i przy niższej cenie i większej podaży na prowincji. Wpływ na uzyskiwaną cenę ma również jakość użytków rolnych.