Rzeczywistość gospodarcza współczesnego świata to nowe, ale ciągle nie w pełni dojrzałe i jeszcze niedostatecznie wyraźne oblicze zmian i procesów o charakterze globalnym i regionalnym, w mniejszym zakresie narodowym. Stan ten jest wynikiem tego, że nie doczekały się one jeszcze syntetycznego ujęcia.
Nowe konstelacje polityczno-ustrojowe wymagają ciągłego śledzenia życia gospodarczego i ciągłej weryfikacji listy problemów które wymagają nowego ujęcia. Jest ona długą, a wyróżnić trzeba w niej takie kwestie do rozwiązania, jak: wzajemny stosunek polityki i ekonomiki nowe formy interwencjonizmu państwowego w życie gospodarcze skutki postępującej militaryzacji gospodarki; ekonomiczne skutki postępu naukowo-technicznego oraz ekonomiczne skutki kosztów ochrony środowiska.
Oprócz nich w obszarze ciągłego zainteresowania współczesnej ekonomii i to w jej głównym nurcie pozostają kwestie: koniunktury gospodarczej, wzrostu gospodarczego, inflacji i deflacji; zatrudnienia i bezrobocia, międzynarodowych stosunków finansowych, oraz zadłużenia.

Społeczna gospodarka rynkowa, której idee legły u podstaw konstruowania koncepcji przechodzenia od gospodarki planowej do rynkowej w Polsce swoje korzenie odnajduje w zachodnioniemieckim liberalizmie drugiej połowie XX wieku. Pojęcie “społecznej gospodarki rynkowej” wprowadził Alfred Muller-Armach (należący do “szkoły freiburskiej” w ekonomii która zapoczątkowała prąd zwany ortoliberalizmem) chcąc określić taki ustrój gospodarki, który z jednej strony akceptuje zasady liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej, z drugiej zaś dąży do nadania właściwej rangi celom społecznym powiązanym z procesem gospodarczym. Za ojca społecznej gospodarki rynkowej uważany jest Ludwig Erhard, który swoje koncepcje i koncepcje A.Mullera-Armaca zastosował w praktyce.
Niemiecki termin “Sociale Markwirtschaft” bywa tłumaczony na język polski jako “społeczna gospodarka rynkowa”. Oba te terminy są poprawne, chociaż trafniejszym wydaje się pierwszy odpowiednik.
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej swoje podstawy posiada w umiarkowanym liberalizmie gospodarczym, tzn. w powiązaniu zasady swobody działania na rynku z zasadą wyrównywania społecznego.
Weryfikowana w praktyce koncepcja społecznej gospodarki rynkowej, swoje wyznaczniki a jednocześnie granice sprowadza do:
po pierwsze, zasady państwa socjalnego jako implikatora ingerencji państwa (jako podmiotu) w procesy gospodarcze i społeczne; pozostawiając zakres i formę tej ingerencji jako sprawę interpretacji i rozstrzygnięć poszczególnym siłom społecznym;
polityka gospodarcza i społeczna nie jest tylko domeną państwa, ale w niektórych ich pionach również winna pozostawać w kompetencji instytucji regionalnych (samorządów) oraz podmiotów niepaństwowych, co tworzy źródło szerokich możliwości interpretacyjnych zwiększających margines swobody w kształtowaniu gospodarki;
po trzecie zawężenia marginesu swobody i możliwości sterowania gospodarka na szczeblu narodowym w miarę wrastania kraju (państwa 0 w ponadnarodowe struktury polityczne i gospodarcze;
po czwarte, traktowania jako podstawy realizacji różnorodnych celów gospodarczych i społecznych zasady równowagi ekonomicznej, co oznacza, iż realizacja określonych pojedynczych celów, nawet jeśli są one priorytetowe wobec innych celów, jest możliwa jedynie w bardzo szczególnych układach uwarunkowań.
Taka formuła wyznaczników wskazuje, iż w społecznej gospodarce rynkowej rola państwa winna sprowadzać się do czynnika regulacyjnego. Państwo winno tworzyć instytucje ułatwiające prywatna działalność w sferze gospodarczej. Nie powinno podejmować żadnych inicjatyw gospodarczych za wyjątkiem robót publicznych. Podstawowym zaś zadaniem ekonomicznym państwa powinna być koordynacja wolnej gry rynkowej oraz dbanie o stabilność waluty narodowej.

Współczesna myśl ekonomiczna mimo wielowiekowego rozwoju jest ciągle daleką od zadawalającego stanu jej uogólnień. Nie jest ona również jednolita. Charakteryzuje ją koncentracja dociekań związana z badaniem dwóch głównych, a zarazem przeciwstawnych systemów ekonomicznych, to jest systemu gospodarki rynkowej i systemu gospodarki planowej. Na gruncie badań tych systemów pojawiają się poglądy o charakterze symbiozy myśli (np. w Japonii) albo o charakterze transformacji (np. w krajach postkomunistycznych).

Główne nurty i szkoły współczesnej myśli ekonomicznej
Bliższy wgląd w dorobek współczesnej myśli ekonomicznej świata systemu gospodarki rynkowej, pozwala dostrzec mnogość i różnorodność poglądów, szkół i kierunków ekonomicznych. Ma ona przy tym tyle odcieni, że uchwycenie ich z jednej strony w praktyce jest wprost niemożliwe, z drugiej zaś niekonieczne. Potrzebą jest natomiast orientacja w jakich kierunkach ona zmierza pod wpływem nowych społeczno-gospodarczych uwarunkowań rozwoju świata.
Dorobek współczesnej myśli ekonomicznej, zdaniem wielu znanych ekonomistów, faktycznie pozostaje wciąż w granicach XIX-tego wieku, tyle tylko, że zmodyfikowany i w niewielkim stopniu uzupełniony. Przy czym dowodzi to nie tyle faktu nowego traktowania starych problemów, ile poszukiwanie ciągle to nowszego, bardziej wysublimowanego “oprzyrządowania” rozwiązywania tych problemów. Stąd też w znacznej ilości “nowych koncepcji” można znaleźć zewnętrzne transformacje wcześniejszych poglądów. W tym zakresie zauważalne ciągłe procesy dezintegracji i integracji, z przewagą to jednych to drugich, w zależności od przemian gospodarczych zachodzących we współczesnym świecie.
Pomimo jednak wielości koncepcji – najczęściej o charakterze cząstkowym, a także istniejącej odmienności poglądów – dochodzi coraz częściej do, co potwierdza literatura ekonomiczna, we współczesnej myśli ekonomicznej do krystalizowania się względnie komunikatywnych poglądów. Maja one jednak najczęściej charakter cząstkowy, rzadziej całościowy. W tej sytuacji, jeśli wiedza ekonomiczna – jeśli nauka ekonomiczna ma w przyszłości sprostać nowym problemom i wyzwaniom rozwojowym świata, to musi ona ulec radykalnym zmianom. Pożądanym wydają się przede wszystkim procesy integracji i syntezy wiedzy. Koniecznością staje się zwłaszcza wypracowanie syntezy ogólnej teorii struktury oraz mechanizmów funkcjonowania i wzrostu gospodarczego.
Odwołując się do bliskiej przeszłości, to jest do lat siedemdziesiątych, wskazać trzeba, iż dopiero wówczas dokonano na dobrą sprawę pierwszej większej syntezy ogólnej teorii współczesnego kapitalizmu, w formie dzieła, którą była praca J.K.Galbraitha, Ekonomia a cele społeczne” (1973). Później doszły do tego jeszcze inne prace, a wśród nich “Ekonomia w perspektywie’ (1987 r.).
Egzemplifikacja współczesnej myśli ekonomicznej ujawniana jest przede wszystkim w amerykańskiej literaturze ekonomicznej. Nawet jeśli niektóre koncepcje są wysuwane wpierw przez autorów europejskich, to jednak zawsze bardziej gruntownie zostaną opracowane, uzyskując przy tym rozleglejsze reguły, przez ekonomistów amerykańskich.
W grupie bardziej wykrystalizowanych poglądów współczesnej zachodniej myśli ekonomicznej, dają się zauważyć dwa wyraźne jej nurty, chociaż dzielące je linie demarkacyjne są jeszcze płynnymi. Różnie są one nazywane – inaczej w USA, a inaczej w Europie Zachodniej. Dlatego tez trudno o ich adekwatne określenie.
W USA, pierwszej z nich nazywany konserwatywnym i wywodzi się go od neoklasyków i tzw. liberałów, drugi zaś określany jako liberalny – wywodzony jest od Keynesa.
W Europie Zachodniej, współczesna myśl ekonomiczna sprowadzana jest do dwóch podstawowych nurtów, to jest neoklasycyzmu i neokeynesizmu, przy jednoczesnym obarczaniu ich cechami kierunku subiektywnego. Dostrzega się również i antysyntezy tych nurtów, to jest neoinstytucjonalizmu – będący krytyczną antysyntezą zwłaszcza neoklasycyzmu; oraz neoliberalizmu – będący krytyczną antysyntezą przede wszystkim keynesizmu.
Wyszczególniając te nurty trzeba jednak zaznaczyć, że w wielu istotnych sprawach dla zachodniej myśli ekonomicznej następuje bądź nastąpiło zbliżenie. Brak jest tylko pełnej jasności co do zarysu linii demarkacyjnych pomiędzy poszczególnymi szkołami, jak również istnieje poważna trudność w przypisywaniu do określonych nurtów (kierunków, szkół) nazwisk ekonomistów je afirmujących.