Istotnym elementem teorii funkcjonowania przedsiębiorstwa jest problematyka kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Stanowią bowiem one istotny składnik optymalizacji decyzji podejmowanych przez producenta. Kwestie te znajdują się w obszarze zainteresowań teorii kosztów. Rozpatrywane są one jako koszty własne funkcjonowania przedsiębiorstwa, których zasadniczą (obok kosztów którymi są procenty od kredytów, składki ubezpieczeniowe itd.) i najbardziej znaczącą częścią są koszty produkcji. Koszty produkcji są poniesionymi w określonym czasie wydatkami na opłacenie niezbędnych elementów procesu produkcyjnego, to jest nakładami na środki produkcji (środki pracy i przedmioty pracy) oraz nakładami pracy ludzkiej (żywej) poniesionymi na wytworzenie określonego produktu.

Mikroekonomia w odniesieniu do kosztów produkcji odwołuje się do kosztów całkowitych przedsięwzięcia produkcyjnego lub usługowego, traktowanych jako sumę kosztów faktycznych (określanych także jako koszty explicite) – czyli kosztów poniesionych na: płace pracowników produkcyjnych, wydatki na surowce, materiały, półfabrykaty i energię oraz kosztów alternatywnych (określanych także jako koszty implicite) – czyli kosztów związanych z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej. Koszt całkowity przedsięwzięcia gospodarczego jest więc sumą kosztów explicite i kosztów implicite.

W rzeczywistości gospodarczej, charakteryzującej się dużą zmiennością techniczno-technologiczną i organizacyjną przedsiębiorstw, wyróżnia się różnego rodzaje kosztów produkcji. W pierwszym rzędzie dzieli się je na koszty produkcji w krótkim okresie i koszty w długim okresie. Z podziałem tym wiąże się podział kosztów na koszty całkowite, koszty przeciętne (czyli jednostkowe) oraz koszty krańcowe. Kosztami produkcji krótkiego okresu są koszty całkowite dzielące się na koszty zmienne (płace pracowników produkcyjnych, wydatki na surowce, materiały, półfabrykaty, energię itp.) zmieniające się wraz ze zmianami wielkości produkcji, oraz na koszty stałe (jak: płace pracowników administracji i obsługi, koszty zużycia się budynków, maszyn i urządzeń, opłaty za użytkowanie ziemi, wynajmu lokali, koszty kredytów, niektóre podatki) będące niezależnymi od rozmiarów i wzrostu produkcji oraz rozkładające się na większą ilość jednostek.
Koszty produkcji w długim okresie rozpatrywane są w związku z kształtowaniem kosztów zmiennych pod wpływem inwestycji. Dzięki nim możliwe staje się zwiększenie kapitału trwałego. Kształtowanie się zaś tego procesu związane jest z kształtowaniem się długookresowych kosztów przeciętnych (DKP). Koszty te w początkowym okresie zwiększania kapitału trwałego ulegają zwykle obniżeniu, lecz po przekroczeniu pewnego rozmiaru zaczynają wzrastać – między innymi z przyczyn rosnących kosztów zarządzania wielkim przedsiębiorstwem lub w wyniku wzrostu cen zaopatrzenia surowców naturalnych. Oznacza to, że zwiększanie nakładów na kapitał trwały jest korzystne tylko do pewnej wielkości produkcji – to jest do takiej przy której długookresowe koszty przeciętne osiągną minimum, a potem zaczynają już rosnąć.
Kosztami całkowitymi (KC) są pełne koszty ponoszone przez dane przedsiębiorstwo, związane z wyprodukowaniem przez nie określonej ilości towarów lub usług.

Kosztami przeciętnymi (KP) nazywanymi również kosztami jednostkowymi są koszty całkowite podzielone przez ilość wyprodukowanych jednostek (Q). Określa się je według formuły:
Kosztami krańcowymi (KK) są koszty wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu (DQ). Mierzy się je stosunkiem przyrostu kosztów całkowitych (DKC) do przyrostu produktu (DQ). Informuje on przedsiębiorcę, ile kosztuje ostatnia jednostka wytwarzanego wyrobu i czy następna jednostka będzie kosztowała go taniej czy drożej. Znajomość kosztu krańcowego jest przydatna dla przedsiębiorcy w momencie, gdy ma podjąć decyzję co do zwiększenia lub zmniejszenia produkcji.

W odniesieniu do kosztów własnych przedsiębiorstw – w tym również w odniesieniu do kosztów produkcji dokonuje się także innych ich podziałów. Często dzieli się je koszty osobowe i rzeczowe. Kosztami osobowymi jest ta część kosztów która wiąże się z wypłatą wynagrodzeń. Stanowią je więc: płace i składki ubezpieczeniowe. Kosztami rzeczowymi są zaś wszystkie inne koszty poza osobowymi.
Jeszcze innym podziałem jest podział kosztów na koszty proste i złożone. Prostymi są te które można bez trudu odnieść do układu rodzajowego kosztów np. jest nim koszt transportu obcego na rzecz innych usług świadczonych na rzecz przedsiębiorstwa. Złożonymi są natomiast koszty, które obejmują kilka rodzajów kosztów – np. są nimi koszty transportu własnego obejmujące płacę kierowców, amortyzację samochodów, koszt paliwa itd.
W analizie kosztów produkcji wyróżnia się także koszt bezpośrednie i pośrednie. Kosztami bezpośrednimi są te koszty które dotyczą bezpośrednio poszczególnych wyrobów gotowych, towarów i usług- np. koszt zużycia materiałów, koszt opakowań. Te zaś koszty których nie da się bezpośrednio przypisać do wytworzonych produktów czy świadczonych usług zaliczamy do kosztów pośrednich. Są nimi przede wszystkim koszty administracji.

Konsumpcja gospodarcza to konsumpcja usług świadczonych przez czynniki wytwórcze – czyli konsumpcja czynników produkcji. Kwestia ta jest przedmiotem dociekań teorii produkcji.
Teoria produkcji jest teorią ekonomiczną zajmującą się głównie rzeczową stroną procesów wytwórczych. Zajmuje się ona analizą wyznaczników zmian wielkości produkcji oraz związków między nakładami a rozmiarami wytworzonego produktu. Obejmuje ona obok celów, zadań i funkcji tego procesu również zachowania przedsiębiorstwa w toku realizacji produkcji oraz jego reakcje na zachowania konkurencyjne innych przedsiębiorstw.
Produkcja to działalność rozłożona w czasie, polegająca na przetwarzaniu czynników produkcji(podstawowych i współczesnych) na dobra (wyroby) i usługi potrzebne do spożycia i inwestycji. Mierzy się ją wielkością produktu (wyrażonego w jednostkach o stałej) jakości na jednostkę czasu. Natomiast zużycie czynników produkcji w określonych ilościach i w danym czasie zaangażowanych w procesie produkcji, nazywa się nakładami. Zatem wielkość produkcji jest funkcją ilości nakładów oraz od technologii i przedsiębiorczości. Główną kategorią teorii produkcji jest funkcja produkcji. Jej wielkość (tj. produkcji) wynika z ilości nakładów czynników produkcji. Jest ona funkcją wielu zmiennych. Definiuje się ją jako stosunek miedzy wielkością produkcji danego wyrobu (Q), a potrzebnymi do jego wytworzenia nakładami czynników produkcji (L, K, Z) które mogą być stosowane w wielu proporcjach.
W toku produkcji, przedsiębiorstwa zmuszone są do podejmowania i rozwiązywania wielu problemów decyzyjnych związanych z efektywnym zastosowaniem czynników produkcji. Odwołując się do kryterium czasu, możemy podzielić je na krótkookresowe, długookresowe i bardzo długookresowe.
Ważną częścią składową mikroekonomii jest teoria funkcjonowania przedsiębiorstwa. W istocie rzeczy jest ona teorią zachowań producenta, traktowanego jako podmiot gospodarczy. Zaznaczyć przy tym trzeba, że producent (utożsamiany z przedsiębiorstwem) w gospodarce rynkowej występuje w podwójnej roli. Z jednej strony jako nabywca, który w celu wytwarzania dóbr musi zaopatrywać się na rynku w niezbędne czynniki produkcji (surowce, maszyny, siłę roboczą, ziemię, kapitał finansowy itp.); z drugiej strony jednocześnie jako sprzedający (oferant) wytworzone przez siebie produkty i usługi. Najogólniej określając obejmuje ona problematykę: organizacji przedsiębiorstw; konkurencji, oraz kosztów.
Pierwszoplanowym elementem teorii przedsiębiorstwa jest samo przedsiębiorstwo, rozumiane jako organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność przynosząca zyski w wyniku sprzedaży własnych produktów i usług. W rzeczywistości gospodarczej mamy do czynienia z wieloma formami i rodzajami przedsiębiorstw, które dają się pogrupować według: formy własności, pozycji rynkowej, wielkość oraz rodzaju prowadzonej działalności.
Ważnym elementem teorii przedsiębiorstwa jest teoria konkurencji widziana jako teorią funkcjonowania rynku kształtującego rzeczywiste zachowania podmiotów gospodarczych.
Ważnym elementem teorii funkcjonowania przedsiębiorstwa jest problematyka kosztów produkcji. Stanowią bowiem one istotny składnik optymalizacji decyzji podejmowanych przez producenta. 

Drugą stroną rynku jest podaż. Rozumie się pod tym pojęciem zestawienie towary, jakie producenci są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy danej cenie i w określonym czasie. Mamy przy tym na myśli nie pewną określoną ilość towarów, lecz zbiór (serie) alternatywnych ilości oferowanych towarów przy różnych, możliwych poziomach ceny. Oznacza to, że podażowa strona rynku w wymiarze mikroekonomicznym związana jest ściśle ze sposobem podejmowania decyzji przez producentów o tym, co chcą oni produkować i wymieniać oraz w jakich ilościach i po jakich cenach. Reprezentuje ona podaż od strony producenta lub sprzedawcy. Nie oznacza to jednocześnie akceptacji takich zamiarów ze strony konsumentów. Podaż można scharakteryzować odwołując się do jej wielkości oraz do krzywej podaży.

Wielkość podaży
Wielkość podaży jest to ilość dobra (lub usługi), jaką producenci zamierzają sprzedać po danej cenie i w danym okresie.
Jest ona zależna od wielu czynników, które można odpowiednio pogrupować . Do najważniejszych zaliczyć trzeba:

a) cenę danego dobra

b) ceny czynników wytwórczych

c) dostępność do czynników wytwórczych

d) technologię

e) cenę innych dóbr

f) liczę producentów na danym rynku oraz

g) inne czynniki.

ad. a) Wpływ na podaż danego dobra ma jego cena, to jest ilość pieniędzy, jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra. Im wyższa jest cena tym jest ona większym bodźcem do większej produkcji. Im zaś cena danego dobra jest niższa, tym większe stanowi ona ograniczenie w ilościowym dostępie do tego dobra przez konsumenta.

ad. b) Znaczący jest również wpływ na podaż mają ceny czynników wytwórczych. Wynika to z faktu, że wysokość kosztów poniesionych na czynniki wytwórcze wpływa na wielkość produkcji. Przy wzroście kosztów opłacalność produkcji zmniejsza się i jej rozmiary ulegają ograniczeniu. Przy spadku kosztów produkcji mamy zaś do czynienia z wzrostem opłacalności produkcji i zwiększeniem rozmiarów produkcji.

ad c). Na podaż ma również wpływ dostępność właściwych czynników wytwórczych w odpowiednim czasie.

ad d). Coraz większy wpływ na podaż towarów ma technologia – rozumiana jako sposób zorganizowania procesu produkcyjnego i wykorzystania czynników wytwórczych. Im stoi ona na wyższym poziomie, tym w większym stopniu umożliwia ona zmniejszenie kosztów produkcji. W konsekwencji przyczynia się ona do dostarczenia na rynek każdej ilości produkt po niższej cenie, prowadzać przez to jednocześnie do wzrostu konkurencyjności na tym rynku.

ad e). Na podaż danego towaru wpływ mają także ceny innych towarów. Jeśli ceny innych towarów wzrastają, to mniej opłacalna staje się produkcja danego dobra, co w konsekwencji prowadzi do jego ograniczenia. Oznacza to, że cena danego dobra relatywnie spadła w stosunku do, ceny dóbr które zdrożały.

ad f). Podaż towarów na danym rynku zależna jest również od liczby producentów na danym rynku. Wraz ze wzrostem producentów zwiększa się produkcja, a w ślad za nią i podaż.

ad g). Na wielkość podaży ma również wpływ wiele innych czynników. Zaliczyć do nich trzeba np. warunki pogodowe.

Zestawienie wielkości podaży i różnych odpowiadających im cen dla danego okresu pozwala wykreślić krzywą podaży. Pokazuje ona ilość dobra lub usługi, czyli produktów, jakie producenci chcą dostarczyć na rynek (wielkość podaży) przy każdym poziomie ceny w danym okresie. Jeśli przyjmiemy założenie, że wszystkie czynniki wpływające na podaż danego dobra poza jego ceną nie zmieniają się, to wielkość podaży danego dobra zmienia się zawsze wtedy, gdy zmienia się wyłącznie cena tego dobra .Zmiana wielkości podaży na wykresie krzywej podaży ilustrowana jest ruchem punktu wzdłuż tej krzywej. Jeśli cena dobra rośnie, to wielkość podaży również rośnie, czemu towarzyszy ruch punktu ” na prawo i w górę ” wzdłuż krzywej podaży. Jeśli natomiast cena dobra spada, to wielkość podaży również spada, czemu towarzyszy, czemu towarzyszy ” ześlizgiwanie się punktu na lewo i w dół ” wzdłuż krzywej podaży. Ze zmianą podaży mamy również do czynienia w sytuacji zmiany któregoś z pozostałych czynników determinujących podaż. Wzrost podaży danego dobra rośnie przy każdej cenie w sytuacji zmniejszenia kosztów produkcji, ulepszenia technologii lub zmiany jakiegokolwiek innego czynnika zachęcającego do wzrostu produkcji. graficznie wzrost podaży przedstawiany jest jako przesunięcie krzywej podaży na wykresie na prawo. Ruch ten pokazuje, że w nowych warunkach panujących obecnie na rynku, przy każdym poziomie cen oferta producentów danego dobra zwiększa się. Z kolei spadek podaży dobra przy każdej cenie ma miejsce w sytuacji wzrostu kosztów produkcji, pogarszania warunków produkcji lub zmiany innych czynników mających negatywny wpływ na ofertę producentów. Spadek podaży danego towaru przedstawiany jest graficznie jako przesunięcie krzywej podaży na wykresie na lewo. Podaż przedstawia zamiary producentów dotyczące wielkości produkcji, jaką chcieliby zaoferować na rynek. Jako taka nie pokazuje ona liczby zrealizowanych transakcji. O tym ile transakcji zostanie przeprowadzonych decydują obydwie strony rynku łącznie.

Prawo podaży
Prawo podaży głosi, że wyższej cenie dobra odpowiada większa ilość dostarczanego dobra.
Zależność ta jest wynikiem tego, że przy wyższych cenach zwiększają się przychody producenta, co przy niezmienionych warunkach produkcji podnosi jego zyski.

Popyt jako kategoria ekonomiczna, we wcześniejszych rozważania sprowadzony został do widzenia go przez pryzmat wielkość popytu oraz przez pryzmat funkcji popytu. W takim rozumieniu jest on skłonnością nabywców widzianą zarówno jako chęci jak i możliwości do kupowania określonej ilości towarów (dóbr i usług) przy różnym poziomie ceny w danym okresie. Nie oznacza on przy tym jakiegoś jednego aktu skłonności kupna towaru przez nabywcę , lecz serię alternatywnych możliwych zakupów tego towaru po różnych cenach.

Wielkość popytu
Wielkość popytu, rozumiana jako ilość towarów (dóbr lub usług), jaką konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie i w danym okresie, zależna jest od warunków w jakich są przeprowadzane te zakupy. Na nie z kolei wpływ ma:

a) cena danego dobra

b) cena innych dóbr

c) dochód

d) gusty, moda, postęp cywilizacyjny

e) liczba kupujących

f) i inne czynniki.

Spośród nich wiodącą rolę zyskują przede wszystkim trzy pierwsze czynniki. Często określa się także, że niecenowe czynniki wpływu na zmianę popytu nazywamy determinantami popytu.

ad. a) Wpływ pierwszego z czynników – cena danego dobra, to jest sumy pieniędzy, jaką należy zapłacić za jednostkę danego towaru – przejawia się w możliwej ilości zakupu określonego towaru przy danej cenie. Cena określa, na ile jednostek danego towaru stać nas przy danych dochodach. Ilość zakupów jest więc związana z ceną kupowanego dobra. Więcej kupujemy przy niskich cenach, a mniej przy wyższych. Porównujemy również ceny na dany towar z cenami innych towarów.
Postępowanie takie spowodowane jest dwoma czynnikami, a mianowicie efektem substytucyjnym oraz efektem dochodowym. Wpływ pierwszego polega na tym, że jeśli cena równoważnego dobra rośnie, to kupujemy go mniej; gdyż staje się ono relatywnie droższe. Jednocześnie kierujemy nasze zainteresowanie w stronę innych dóbr, które po podwyżce stają się relatywnie tańsze. Z kolei wpływ drugiego czynnika, wyraża się na tym, że na skutek wzrostu cen stajemy się biedniejsi. Jeśli bowiem rosną ceny przy nie zmienionych dochodach, to możemy kupić mniej towarów. Oznacza to również, że maleje siła nabywcza naszego dochodu. Inaczej kształtuje się natomiast efekt substytucyjny i efekt dochodowy w przypadku spadku ceny na dany towar. Prowadzi on bowiem do wzrostu wielkości popytu, gdyż stać nas jest na zakup większych ilości dóbr. Jednocześnie zainteresowanie nabywców jest kierowane na dobra tańsze.

ad. b) Decyzje o zakupie jakiegoś towaru uwzględniają również ceny innych towarów – zwłaszcza tych które mają charakter substytucyjny i komplementarny. W obszarze zainteresowań kupującego pozostają więc dobra substytucyjne (substytuty), to jest takie dobra które mogą zaspokoić tą samą potrzebę, a przez to mogą się zastępować. Jeśli cena jednego dobra spada, to wywołuje ona jednocześnie ograniczenie konsumpcji jego substytutu. Kupujemy więc więcej tego dobra niż jego substytutu. Podobnie rzecz ma się z dobrami komplementarnymi, to znaczy z takimi które konsumowane są razem.
Jeśli cena jednego z nich rośnie, to popyt na nie maleje. Jednocześnie maleję również popyt na komplementarne mu dobro, gdyż konsumpcja obu dóbr następuje łącznie. Jedno z nich bez drugiego obniża swoją wartość, a niekiedy nawet staje się bezwartościowe.

ad. c) Decyzja o zakupie określonego towaru zależy nie tylko od ceny na niego, ale również od dochodu czyli sumy pieniędzy która stanowi podstawę zakupów na danym rynku w danym okresie oraz na oszczędności. Im wyższe dochody ma nabywca, tym więcej każdego z produktów może on kupić. Wyjątkiem od tej zasady są zakupy dóbr podstawowych dla życia przez ludzi biednych. Wraz ze wzrostem swoich dochodów odchodzą oni od kupowania tanich i na ogół gorszej jakości dóbr, na rzecz zakupu towarów droższych. Oznacza to, że wzrost dochodu powoduje spadek zakupu towarów tanich.

ad. d) Wpływ na to co ludzie kupują ma również moda i postęp cywilizacyjny, a także gusty (upodobania i przyzwyczajenia) konsumentów. To co dla jednego konsumenta jest rzeczą pożądaną, u drugiego może nie wywoływać żadnego zainteresowania.

ad. e) Na wielkość popytu ma również wpływ liczba konsumentów, którzy chcą zrobić zakupy. Wzrost liczby konsumentów powoduje wzrost wielkości zakupów. Zmniejszenie się zaś liczby konsumentów powoduje spadek wielkości zakupów.

ad. f) Na wielkość popytu ma również wpływ cały szereg innych czynników. Spowodowane mogą one zostać przyczynami często zupełnie nieoczekiwanymi. Może być nią reklama, opinia znajomych, sugestia lekarza, przewidywania co do zmiany cen, a nawet zjawiska paniki rynkowej wyrażające się kupowaniem i gromadzeniem rzeczy, które w normalnych warunkach byłyby nie wzbudziłyby zainteresowania.

Funkcja popytu
Funkcja popytu rozumiana jako zależność pomiędzy ceną danego towaru (bez względu na jej poziom) a gotowością jego zakupu przy danych dochodach, określana jest przez trzy zasadnicze grupy czynników:

a) potrzeby (o których stanowią: czynniki wrodzone, wiek, wychowanie i wykształcenie, środowisko geograficzne, środowisko społeczne)

b) dochód

c) ceny.

Innymi słowy funkcja popytu jest pochodną potrzeb, dochodu i ceny.

ad. a) Podstawową rolę w kształtowaniu popytu odgrywają potrzeby. Stanowią one elementarną przyczynę popytu. Gdyby zostały w pełni zaspokojone, przestałby istnieć popyt. Na przeszkodzie temu staje: z jednej strony nasz ograniczony dochód który musimy dzielić na zaspakajanie różnych potrzeb., z drugiej strony zaś ceny które musimy płacić za nabywane dobra i usługi zaspakajające nasze potrzeby. Wszystkie ludzkie potrzeby uwarunkowane są czynnikami wrodzonymi, wiekiem, wychowaniem i wykształceniem, środowiskiem społecznym oraz środowiskiem geograficznym. Do czynników wrodzonych zaliczyć należy fizyczną posturę, skłonności do konsumpcji żywności, stan zdrowia itp. Z kolei wpływ wieku przejawia się w formowaniu naszych potrzeb. Inne są one w wieku niemowlęcym, inne w wieku nastoletnim i inne w wieku dojrzałym, a jeszcze inne w wieku starczym. Znaczący wpływ na kształtowanie się popytu ma zachowanie ludzi wynikające z tytułu wychowania i wykształcenia. Są to czynniki wykształcone w rodzinie i w szkole. One to w dużej mierze określają kierunek i zakres potrzeb. Silny wpływ na nasze potrzeby wywiera również środowisko geograficzne. Narzuca ono bowiem zarówno sposób ubioru, odżywiania jaki i warunków zamieszkiwania. Równie duży wpływ na ludzkie potrzeby ma również środowisko społeczne. Decyduje ono bowiem o zmianie upodobań i potrzeb.

ad. b) Drugim z ważnych czynników określających funkcję popytu jest dochód. Widzieć trzeba w nim ważną przeszkodę ograniczającą możliwości realizacji ludzkich potrzeb. Określa on maksimum wydatków, które możemy ponieść na zakup towarów. Szersze zaspokojenie potrzeb jest możliwe tylko wtedy gdy wzrośnie nasz dochód. Można go realizować dwoma drogami. Pierwszą stanowi zakup większej ilości poszczególnych towarów. drugą natomiast zastępowanie towarów tańszych – ale gorszych, towarami lepszymi ale droższymi.

ad. c) Trzecim czynnikiem kształtującym funkcję popytu, a jednocześnie ograniczającym ludzie potrzeby są ceny. Przy określonym dochodzie ich wysokość ogranicza możliwości zakupu towaru. Im ceny są wyższe, tym mniej można nabyć towarów. Im ceny są niższe, tym zakupy towarów mogą być większe. Przy danych potrzebach i danym dochodzie, ilość zakupionego towaru zależy przede wszystkim od jego ceny oraz w pewnym zakresie również od cen innych towarów – i to zarówno tych, które są dla niego substytutami, jak i tych które są dla niego komplementarne. Zaznaczyć jednak trzeba, że cena nie jest determinantem popytu, a jedynie określa tylko wielkość popytu.

Prawo popytu
Pomiędzy ceną a popytem ujawniają się określone relacje. Ich istotę oddaje prawo popytu. Głosi ono, że wyższym cenom towaru odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, czyli że wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu, a niższym cenom większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu. Możemy więc powiedzieć, że między ceną, a wielkością popytu istnieje zależność odwrotna.
Zależność tę uzasadnić można malejącą użytecznością krańcową, która w skrócie polega na tym, iż nabywca uzyskuje coraz mniejsze zadowolenie z kolejnej kupowanej jednostki danego towaru. Ponieważ użyteczność każdej dodatkowej jednostki towaru maleje, nabywca skłonny będzie kupić dodatkowy produkt tylko pod warunkiem obniżenia ceny. Innym uzasadnieniem prawa popytu jest zjawisko efektu dochodowego i substytucyjnego.
Efekt dochodowy sprowadza się do tego, że przy niższej cenie jesteśmy w stanie kupić więcej dóbr nie rezygnując z innych, natomiast efekt substytucyjny, to tendencja nabywców do zastępowania produktów droższych produktami tańszymi. Chodzi tu oczywiście o towary spełniające podobne funkcje użytkowe, jak np. masło – masło roślinne, lub telewizor kolorowy – telewizor czarno-biały.

Krzywa popytu
Zestawienie wielkości popytu dla różnych wysokości ceny pozwala wykreślić krzywą popytu. Pokazuje ona ilość towaru (dobra, usługi), jakie ludzie chcą kupić (czyli wielkość popytu) przy każdym poziomie ceny w danym okresie.
Jeśli założyć niezmienność warunków relacji między ceną, a wielkością popytu (zgodnie z zasadą ceteris paribus), przy których stałymi są ceny innych towarów, stałymi są dochody konsumentów, bez zmiany pozostają gusty i inne czynniki kształtowania popytu, a zmienia się tylko cena danego towaru, to wielkość popytu na dane dobro zmienia się zawsze wtedy, gdy zmienia się wyłącznie cena tego dobra . Jeśli cena danego dobra rośnie, to wielkość popytu maleje (czemu towarzyszy ruch “w lewo i w górę” wzdłuż krzywej popytu). Przy spadku ceny danego dobra wielkość popytu rośnie (czemu towarzyszy ruch “w prawo i w dół ” wzdłuż krzywej popytu).

W rzeczywistości mamy do czynienia z ciągła zmianą popytu na dany towar. Poza ceną istnieje bowiem szereg innych czynników, które mają wpływ na to ile danego dobra ludzie będą chcieli kupić. Należą do nich – jak to już zostało wskazane: dochody nabywców, ceny dóbr pokrewnych, gusty i preferencje nabywców, liczba nabywców na rynku, oczekiwania dotyczące przyszłych cen i dochodów. Zmiana któregokolwiek z tych czynników spowoduje wzrost, lub spadek wielkości popytu przy każdej cenie wyszczególnionej w rozkładzie popytu.
Wzrost dochodów konsumentów, cen innych dóbr czy zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zwiększającego zainteresowanie danym dobrem powoduje, że wielkość popytu na dane dobro rośnie przy każdej cenie. Na wykresie wzrost popytu przedstawiany jest jako przesunięcie krzywej popytu na prawo. Zmianie ulega więc cala relacja między ceną, a wielkością popytu.
Natomiast spadek dochodu konsumentów, cen innych produktów lub zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zmniejszającego zainteresowanie danym dobrem, powoduje, że wielkość popytu na to dobro maleje przy każdej cenie. Na wykresie spadek popytu przedstawiany jest jako przesunięcie krzywej popytu w lewo.
Popyt (i krzywa popytu) przedstawia jedynie zamiary kupujących. Wskazuje ona ilości towarów jakie chcieliby oni kupić po różnych cenach. Jako taki nie pokazuje on liczby transakcji rzeczywiście zrealizowanych, gdyż o nich stanowi oprócz popytu także podaż.

W sferze dociekań mikroekonomicznych, pod wpływem sytuacji ekonomicznej lat 80-tych, charakteryzujących się wysokim bezrobociem, niestabilną inflacją i stopą procentową, monetaryzmem i niebotycznym deficytem budżetowym, zauważalnymi stają się nowe podejścia w kwestii:

1) analizy efektywności, sugerujące rozszerzenie tradycyjnych narzędzi o nowe, przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na problem nadwyżki konsumenta i o efektywność alokacyjną

2) określenia istoty i kontroli naturalnego monopolu, regulacji i deregulacji gospodarczych w tym zawładnięcia

3) szerszej analizy struktury rynku, rozwinięcia teorii oligopolu z firmą dominującą, wprowadzeniu reguł racjonalności związanej oraz teorii gier, itp.

4) szerszego uwzględnienia teorii i polityki antytrustowej (poglądy Chicago School)

5) podziału dochodów i opłacania czynników.

Mikroekonomia jest tą częścią ekonomii, która zajmuje się głównie badaniem procesów zachodzących na współczesnych rynkach, koncentrując uwagę zarówno na ich elementy i czynniki, jak i zależności oraz zachowania działających na nich podmiotów. Teoria mikroekonomii analizuje problemy związane z wyborem: przez konsumentów poziomu konsumpcji, oszczędności i podaży pracy: przez przedsiębiorstwa (kierujące się motywem maksymalizacji zysku), poziomem produkcji i popytu na czynniki produkcji; oraz wykorzystaniem mechanizmu cenowego z punktu widzenia decentralizacji procesu alokacji zasobów. Mikroekonomię traktuje się także jako metodę badania gospodarki, której jądrem są uporządkowane dociekania sprowadzające się do trzech kroków: rozpoznania rynku, jego działania oraz wyjaśnienia w jaki sposób to działanie tworzy gospodarkę; ujawniania rynkowych mechanizmów koordynujących i ich wpływu na decyzje podstawowych podmiotów gospodarczych, oraz połączenia” rynków ich uczestników” w obieg gospodarczy. Oznacza, to iż mikroekonomia jest metodą badań rynku i zachowań rynkowych.

Istotą mikroekonomii jest to, że wiąże się ona ściśle i opiera o pewne założenia dotyczące zachowań indywidualnych. Podstawowym założeniem jest to, iż ludzie są w stanie brać pod uwagę różne sposoby poprawy swojej sytuacji życiowej. Innym nie mniej ważnym jest również to, iż producenci i konsumenci dokonując racjonalnych wyborów, pod kątem maksymalizacji swego zadowolenia. Ponieważ ujawnia ona charakter analiz marginalnych, posiłkuje się ona kategoriami marginalnymi, a więc takimi jak: maksymalny zysk, marginalne zadowolenie, maksymalne zadowolenie, korzyść marginalna (zysk marginalny) oraz koszt marginalny. Poszukując rozwiązań które przyniosłoby największe korzyści, odwołuje się przy podejmowaniu decyzji alokacyjnych do kilku zasad, a wśród nich przede wszystkim: zasady optymalizacji; zasady malejącej korzyści marginalnych; zasady rosnącego kosztu marginalnego; oraz zasady optymalizacji decyzji.

Mikroekonomia odwołując się do wielu teorii, w istocie rzeczy swe dociekania opiera o takie podstawowe teorie, a mianowicie: teorię postępowania konsumentów, oraz teorię funkcjonowania przedsiębiorstwa. Problematyka mikroekonomiczna w wymiarze praktyki mikroekonomicznej gospodarki rynkowej ujawnia się jako zbiór różnorodnych związków między: decyzjami indywidualnych podmiotów gospodarczych a działaniami poszczególnych producentów i konsumentów; zastosowaniem rzadkich zasobów a chęcią osiągnięcia kombinacji wielu rzeczy; konsumentem a producentem; kosztami cenami a zyskiem itd. Najpełniejszy jego zakres można uzyskać koncentrując uwagę na: podstawowych problemach praktyki mikroekonomicznej oraz na polityce mikroekonomicznej. Podstawą problemów polityki mikroekonomicznej są realne procesy decyzyjne konsumentów i producentów, a także państwa w zakresie ram ograniczających te decyzje, obwarowane wymogiem racjonalnego postępowania, oraz realne reakcje poszczególnych podmiotów gospodarczych na te decyzje.

Współcześnie dociekania mikroekonomiczne, pod wpływem sytuacji ekonomicznej lat 80-tych, charakteryzującej się wysokim bezrobociem, niestabilną inflacją i stopą procentową, monetaryzmem i niebotycznym deficytem budżetowym, koncentrują się na kwestiach: analizy efektywności alokacyjnej; istocie i kontroli naturalnego monopolu, regulacji i deregulacji gospodarczych; szerszej analizy struktury rynku; szerszego uwzględnienia teorii i polityki antytrustowej oraz podziału dochodów i opłacania czynników.

Rzeczywistość gospodarki rynkowej w wymiarze praktyki mikroekonomicznej, to zbiór różnorodnych związków między:
decyzjami indywidualnych podmiotów gospodarczych a działaniami poszczególnych producentów i konsumentów zastosowaniem rzadkich zasobów a chęcią osiągnięcia kombinacji wielu rzeczy konsumentem a producentem kosztami cenami a zyskiem itd.
Są to problemy bardzo złożone, których istota – bez pewnych uogólnień – jest trudna do określenia. Sytuację taką ujawniły już wcześniejsze rozważania w sferze teorii mikroekonomicznej. Ponieważ trudnym do określenia jest obraz realnych współzależności mikroekonomicznych. Najpełniejszy jego zakres można uzyskać koncentrując uwagę na: podstawowych problemach praktyki mikroekonomicznej, oraz polityce mikroekonomicznej.

Istota podstawowych problemów praktyki mikroekonomicznej
Podstawą problemów polityki mikroekonomicznej są realne procesy decyzyjne konsumentów i producentów, a także państwa w zakresie ram ograniczających te decyzje, obwarowane wymogiem racjonalnego postępowania, oraz realne reakcje poszczególnych podmiotów gospodarczych na te decyzje. W rzeczywistości gospodarczej mamy bowiem nieustannie do czynienia z podejmowaniem decyzji : przez konsumentów w kwestii – ile, jakich i gdzie dóbr zakupić, a ile pieniędzy zaoszczędzić; przez robotników (pracowników) w kwestii – jaką pracę, gdzie i za ile podjąć i jak długo pracować; przez przedsiębiorstwa w kwestii – ile i jaką produkcję wytwarzać, ilu pracowników zatrudniać oraz ile i jakie zastosować czynniki produkcji.
Taki układ praktycznych zależności mikroekonomicznych oraz ich wpływu na problemy makroekonomiczne wynika z faktu, iż z jednej strony wszystkie decyzje ekonomiczne podejmowane są indywidualnie – przez poszczególnych ludzi będących reprezentantami konkretnych podmiotów gospodarczych, z drugiej strony jednocześnie ich łączna suma kształtuje konkretną sytuację gospodarczą kraju.

Polityka mikroekonomiczna
Teoria mikroekonomiczna, ze względu na fakt, odwoływania się do form pozytywnej analizy (opierającej się na standardach logiki i dowodów) może być wykorzystana do przewidywania skutków określonych posunięć polityki gospodarczej. Rozpoznanie ich i określenie konsekwencji jakościowych i ilościowych pozwala wspomóc określić – przez wskazanie prawdopodobnych wyników, czy dana polityka jest pożądana czy też nie, lecz nie może jednoznacznie wykazać, że dany zbiór polityk, instytucji lub efektów jest pożądany. Wynika to z faktu, iż orzeczenie, że coś jest pożądane wymaga nienaukowego osadu.

Mikroekonomia oprócz rozwijania wiedzy o gospodarczej rzeczywistości, tworzy również pewne techniki i narzędzia analityczne pozwalające wykorzystać je w procesach wypracowania decyzji ekonomicznych. Głównym przedmiotem analiz mikroekonomicznych stały się modele ekonomiczne, traktowane jako wyabstrahowane z rzeczywistości elementy, uznane jako najważniejsze dla badania danego zagadnienia. W praktyce spotykamy się z ich różnymi formami. Występują one w formie opisowych założeń, graficznych wykresów, bądź zbiorów matematycznych równań.
Wnioski wyciągane na podstawie takich modeli są zgodne z rzeczywistością mikroekonomiczną tylko pod warunkiem realności założeń ceteris paribus, które sprowadzają się do tego, że w zmiennych które nie zostały uwzględnione w modelu nie następują jakieś istotne zmiany.
W prezentowanej problematyce mikroekonomicznej, przy rozważaniu większości zagadnień odwołano się do wykresów, czyli ilustracji pokazującej jak dwa lub więcej zbiorów danych są wzajemnie powiązane. Stąd też, ważną sprawą jest umiejętność ich zrozumienia i interpretacji. Pozwalają one przy zobrazowaniu na diagramie badać zmiany i zależności występujące przy ruchu wzdłuż krzywej (krzywych) oraz przesunięcia samych krzywych. Umożliwia to jednocześnie na szybką prezentację danych i ustalenie zależności między zmiennymi.
Wykres jest układem osi (Y i X), którym przyporządkowane są odpowiednie zmienne (np. cena P i ilość dobra Q, lub ilość dobra Y i ilość dobra X). Połączenie zaś osi jest początkiem układu. Natomiast zmienne są przedmiotami które mogą zostać zdefiniowane i zmierzone. Są nimi w ekonomii: ceny, ilość, czas i inne. Każda zaś linia w układzie współrzędnych, jest umiejscowiona tak, aby pokazać zakres liczb, które mogą przyjmować zmienne. Odzwierciedla ona badane wielkości ujmowane w tabelach lub zestawieniach.
Wykorzystując wykresy, można łatwiej dostrzec i zrozumieć zależności między zmiennymi. Obrazem tych zależności są odpowiednie zmienne oraz o różnym nachyleniu, różnej zmienności oraz różnej krzywiźnie.
Nachylenie linii przedstawia zmianę jednej zmiennej (tej na osi pionowej), która występuje gdy zmienia się druga zmienna (ta na osi poziomej) o jedną jednostkę. Jest ono dokładną miarą zależności między zmianą w Y a zmianą w X (AY/AX). Zmianę tę oznacza się symbolem A. Zobrazowane może być one linią prostą lub linią krzywą.
Najczęściej spotykanym układem kierunku nachylenia linii prostej są proste o dodatnim i ujemnym nachyleniu oraz proste poziome i proste pionowe. Kierunek nachylenia linii jest charakteryzowany przez znak stosunku AY/AX . Dodatnie nachylenie linii występuje gdy, zmienne Y i X zmieniają się w tym samym kierunku, a tym samym stosunek AY/AX jest dodatni. Ujemne nachylenie linii występuje zaś gdy zmienne Y i X zmieniają się w odwrotnych kierunkach, co oznacza jednocześnie że stosunek AY/AX jest ujemny. Nachylenie zaś jest poziome gdy Y nie zmienia się przy zmianach X, a stosunek AY/AX jest równy zeru. Poziome nachylenie ma natomiast miejsce, gdy przy X bez zmiany, Y rosnąć może nieskończenie, a stosunek jest nieskończony.
Podobnie jak w przypadku linii prostych można wyróżnić układ nachylenia linii krzywych, stanowiących zobrazowanie zależności między zmiennymi. Nachylenie jest zawsze wyrażane jako liczba i wykazuje ono zmianę w Y na 1 jednostkę zmiany w X. Jest ono względnie stałe jeśli linia jest prostą. Nachylenie linii wskazuje również czy zależność między X i Y jest prosta czy odwrotna. Jeśli mamy do czynienia z prostą zależnością, która występuje gdy zmienne poruszają się w tym samym kierunku (tzn. rosną lub maleją razem), to wówczas linia krzywa ma nachylenie dodatnie. Jeśli zaś mamy do czynienia z zależnością odwrotną, która występuje gdy zmienne poruszają się w przeciwnych kierunkach (tzn. gdy jedna rośnie, a druga maleje), to wówczas linia krzywa ma nachylenie ujemne. W analizach mikroekonomicznych można spotkać się z odwzorowaniem również zależności złożonych, kiedy to krzywe przyjmują nachylenie – i dodatnie i ujemne. Analizując obraz zależności Y i X należy zwrócić uwagę na zastosowaną na osiach podziałkę. Ma ona bowiem znaczący wpływ na stromość linii krzywych. Przy równym nachyleniu, ale różnych podziałkach, dojdzie do różnego układu stromości krzywych . Nachylenie krzywych które jest różne w każdym ich punkcie – można mierzyć za pomocą stycznych. Pomiar nachylenia w punkcie styczności następuje poprzez określenie nachylenia linii prostej stycznej w danym punkcie do krzywej. Można również mierzyć przeciętne nachylenie krzywej między punktami, przeprowadzając prostą przez te punkty, co pozwala uzyskać miarę tak zwanego nachylenia łukowego. 

Mikroekonomia odwołując się do wielu teorii, w istocie rzeczy swe dociekania opiera o dwie podstawowe teorie, a mianowicie teorię postępowania konsumentów, orazteorię funkcjonowania przedsiębiorstwa. Podejście to jest wynikiem wyróżnienia w makroekonomicznej gospodarce rynkowej dwóch głównych podmiotów gospodarczych, tj. gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

Teoria postępowania (zachowania się) konsumentów
Teoria postępowania konsumenta odnosi się do procesu podejmowania decyzji gospodarczych przez gospodarstwa domowe, a ściślej określając, do decyzji podejmowanych przez poszczególnych członków gospodarstwa domowego określanych także jako konsumenci.
W takiej sytuacji “konsumentem” jest podmiot gospodarujący, który musi nieustannie dokonywać wyborów między różnorodnymi produktami i usługami zaspakajającymi jego potrzeby, biorący jednocześnie pod uwagę ograniczoność zasobów będących do jego dyspozycji w danym momencie czasu (np. dochodów). Jest on podmiotem racjonalnym, tzn. dokonując wyborów dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści jakie w danych warunkach może uzyskać z konsumpcji dóbr. Posiada on także swoje preferencje indywidualne powodujące, że jest on traktowany jako suwerenny podmiot gospodarczy w zakresie tworzenia i kształtowania preferencji w dokonywanych przez niego aktach wyboru konsumpcji, ograniczonych jedynie obiektywnie jego własnymi dochodami i cenami rynkowymi kupowanych dóbr.
Teoria postępowania konsumenta współcześnie odwołuje się do trzech podstawowych twierdzeń, tj. do twierdzenia o:

1) ekonomicznej racjonalności konsumenta; wg. której konsument wybierając między różnymi alternatywnymi konsumpcji, czyni to w sposób świadomy, zgodnie z własnym interesem i korzyściami;
2) potrzebie odpowiedniej informacji, zgodnie z którym konsument – posiadając pełną i prawidłową informację o produktach – sam potrafi najlepiej ocenić na czym polegają jego korzyści, a wszystkie błędy w tym obszarze są wynikiem braku odpowiedniej informacji;
3) substytucyjności dóbr, według którego konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami, dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi na rynku, co oznacza możliwości zastępowania jednych dóbr drugimi.

Twierdzenia te stanowią jednocześnie główne elementy teorii zachowania się konsumenta, których istotą jest założenie, że:
wybory konsumenta zgodnie z jego własnym interesem;
wybory między alternatywami konsumpcji podejmowane są w oparciu o dostępne informacje;
wybory konsumenta między dobrami uwzględniają ich substytucyjność.
Bazując na takiej formule elementów i założeń teorii zachowania się konsumenta, dla wyjaśnienia prawidłowości rządzących tym zachowaniem, mikroekonomia odwołuje się do szeregu kategorii ekonomicznych, spośród których za podstawowe uznać trzeba: użyteczność, preferencje, obojętność konsumenta, subwencje, wybór – odnoszone każdorazowo do wielu płaszczyzn – w tym przede wszystkim do płaszczyzn marginalnych.

Teoria funkcjonowania przedsiębiorstwa
Drugą ważną częścią składową mikroekonomii jest teoria funkcjonowania przedsiębiorstwa. Najogólniej określając obejmuje ona problematykę: organizacji przedsiębiorstw; konkurencji, oraz kosztów.
W istocie rzeczy jest to teoria zachowań producenta, traktowanego jako podmiot gospodarczy. Zaznaczyć przy tym trzeba, że producent (utożsamiany z przedsiębiorstwem) w gospodarce rynkowej występuje w podwójnej roli. Z jednej strony jako nabywca, który w celu wytwarzania dóbr musi zaopatrywać się na rynku w niezbędne czynniki produkcji (surowce, maszyny, siłę roboczą, ziemię, kapitał finansowy itp.); z drugiej strony jednocześnie jako sprzedający (oferant) wytworzone przez siebie produkty i usługi.
Podejmowane w tym obszarze analizy ukierunkowane są na poszukiwanie rozwiązań optymalnych. Uwzględniać przy tym one muszą istotę przedsiębiorstwa, problematykę konkurencji między przedsiębiorstwami na rynku oraz koszty funkcjonowania przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwo musi być pojmowane jako organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność przynosząca zyski w wyniku sprzedaży własnych produktów i usług. Oznacza to iż, w rzeczywistości gospodarczej mamy do czynienia z wieloma formami i rodzajami przedsiębiorstw, które dają się pogrupować według kryteriów kwalifikacyjnych takich jak: formy własności, pozycji rynkowej, wielkość przedsiębiorstw oraz rodzaje prowadzonej działalności.
Z teorią funkcjonowania przedsiębiorstwa ściśle związana jest teoria konkurencji, będąca w swej istocie teorią funkcjonowania rynku jako siły kształtującej rzeczywiste zachowania podmiotów gospodarczych. Pozwala ona na głębsze zrozumienie skuteczności procesów rynkowych.
Istotnym elementem teorii funkcjonowania przedsiębiorstwa jest problematyka kosztów produkcji. Stanowią bowiem one istotny składnik optymalizacji decyzji podejmowanych przez producenta. Mikroekonomia odwołuje się do kosztów całkowitych przedsięwzięcia produkcyjnego lub usługowego, traktowanych jako sumę kosztów faktycznych i alternatywnych. W rzeczywistości gospodarczej, charakteryzującej się dużą zmiennością techniczno-technologiczną i organizacyjną przedsiębiorstw, należy rozróżnić koszty produkcji w krótkim okresie i koszty w długim okresie.

Mikroekonomia zajmując się badaniem pojedynczych rynków funkcjonujących w ramach gospodarki narodowej, w istocie sprowadza swoje dociekania do analiz i interpretacji zjawisk mających miejsce na rynku oraz związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach. Koncentruje się ona zwłaszcza na analizie zachowań indywidualnych podmiotów gospodarujących. Jako taka bada decyzje alokacyjne (to jest podstawy podejmowania decyzji oraz skutki decyzji) podejmowane przez indywidualne podmioty gospodarcze. Uzasadnieniem takiego podejścia jest fakt, iż decyzje indywidualne, wyrażające się następnie w działaniach poszczególnych producentów i konsumentów łączą się ze sobą i skutkują określonymi reakcjami grupowymi. Oznacza to jednocześnie, że splatanie się działań ludzkich, działań pojedynczych podmiotów stanowi o działaniach poszczególnych grup i całego społeczeństwa. Zaznaczyć przy tym jednak trzeba, że działania indywidualne nie zawsze są zgodne ze sobą, często są one sprzeczne i prowadzą do konfliktów.
Istotą mikroekonomii jest to, że wiąże się ona ściśle i opiera o pewne założenia dotyczące zachowań indywidualnych. Podstawowym założeniem jest to, iż ludzie są w stanie brać pod uwagę różne sposoby poprawy swojej sytuacji życiowej. Innym nie mniej ważnym jest również to, iż producenci i konsumenci dokonując racjonalnych wyborów, pod kątem maksymalizacji swego zadowolenia.
Ze względu na duży wpływ cen na podejmowane decyzje ekonomiczne, mikroekonomię często nazywa się teorią cen.

Podstawowe kategorie mikroekonomiczne
Mikroekonomia – której głównym elementem jest analiza marginalna, a więc rozumowanie marginalne – posiłkuje się kategoriami marginalnymi, a więc takimi jak: maksymalny zysk, przeciętny zysk, krańcowy zysk, marginalne zadowolenie, maksymalne zadowolenie, korzyść marginalna (zysk marginalny), koszt marginalny, koszt alternatywny, utarg całkowity, utarg przeciętny, utarg krańcowy i innymi.
Odwoływanie się do takich kategorii wynika z faktu, iż ludzie, czy też pojedyncze podmioty gospodarcze, rozdzielając zasoby i decydując się na ich zastosowanie w określonej działalności gospodarczej, dążą do osiągnięcia możliwości jak największych korzyści. I tak np.: producent dąży do maksymalizacji zysku, konsument zaś chce osiągnąć maksymalne zadowolenie z konsumpcji zakupionych dóbr; co z kolei prowadzi do problemu optymalizacji decyzji w procesie gospodarowania. Zmieniając decyzje gospodarcze, a w ślad za tym zmieniając (tj. zwiększając lub zmniejszając) rozmiary działalności gospodarczej – czy to produkcji, czy też konsumpcji – o jednostkę przyczyniamy się do zmiany(wzrostu lub spadku) korzyści. Korzyść taką nazywamy marginalną, a koszt jej uzyskania kosztem marginalnym.
Kategorie te uznać należy jako podstawowe. Jako takie wymagają one bliższej charakterystyki, która zostanie dokonana w toku następnych wykładów.

Podstawowe zasady mikroekonomii
Zmiana decyzji gospodarczej, a w ślad za tym zmiana działalności gospodarczej wiązać musi się z poszukiwaniem rozwiązań które przyniosłoby największe korzyści. Wsparcie tych poszukiwań jest odwołanie się przy podejmowaniu decyzji alokacyjnych do kilku zasad, a mianowicie:

1) zasady optymalizacji

2) zasady malejącej korzyści marginalnych

3) zasady rosnącego kosztu marginalnego

4) zasady optymalizacji decyzji.

Zasada optymalizacji
Zasada optymalizacji sprowadza się do kierowania się w toku podejmowanych i zmian decyzji gospodarczych, dążeniem do takich zmian poziomu działalności gospodarczej przy których korzyści wynikające z tej zmiany (korzyści marginalne) zrównują się z kosztem jaki zmiana ta pociąga za sobą (koszt marginalny). Sytuacja ta (ZM = KM) jest optymalną i oznacza osiągnięcie najlepszego z możliwych (w danych warunkach) poziomu aktywności gospodarczej. Nazywa się ją również punktem równowagi podmiotu gospodarczego (producenta, konsumenta).
W innych sytuacjach, tzn. gdy korzyści marginalne są większe od kosztów marginalnych (ZM > KM) należy rozwijać realizowaną działalność gospodarczą; a gdy koszty zmiany działalności są większe aniżeli korzyści z niej wynikające (ZM < KM) to należy ograniczyć rozmiary tej produkcji.
Z zasady optymalizacji wynika, że jakakolwiek nierówność pomiędzy korzyściami marginalnymi (ZM) i kosztami marginalnymi (KM) zanika wraz ze zmianami poziomu działalności gospodarczej, tzn. :
w miarę powiększania rozmiarów działalności zmniejszają się korzyści marginalne natomiast rosną koszty marginalne,
w sytuacji spadku poziomu działalności korzyści marginalne rosną, natomiast koszty marginalne zmniejszają się.
Wszelkie zmiany korzyści i kosztów marginalnych związane ze zmianami rozmiarów działalności producenta lub konsumenta wynikają z istnienia dwóch zasad; zasady malejących korzyści marginalnych oraz zasady rosnących kosztów marginalnych.

Zasada malejących korzyści marginalnych
Zasada malejących korzyści marginalnych wynika z prawidłowości, że im większy jest poziom działalności gospodarczej tym mniejsze są korzyści marginalne osiągnięte z tej działalności. Oznacza ona, że przy bardzo wysokim poziomie działalności gospodarczej (produkcji, konsumpcji) korzyści marginalne będą wynosić zero. Jest to punkt, w którym korzyści całkowite z działalności gospodarczej przestają wzrastać. Osiągnięty został bowiem punkt maksymalnych korzyści z działalności gospodarczej. Producent – w przypadku produkcji, albo konsument w przypadku konsumpcji znajdują się w pozycji równowagi.
Zasada malejących korzyści marginalnych jest odwracalna ponieważ korzyści marginalne są mniejsze przy wyższym poziomie działalności, a większe przy niższym poziomie działalności.

Zasada rosnącego kosztu marginalnego
Zasada rosnącego kosztu marginalnego, jest ściśle powiązana z zasadą (i zjawiskiem) malejących korzyści marginalnych oraz kosztami i korzyściami alternatywnej działalności gospodarczej (tj. alternatywnego zastosowania ograniczonych zasobów).
Przy danych zasobach, którymi dysponuje np. konkretny konsument w konkretnym czasie, przeznaczenie coraz większej części dochodów na jeden rodzaj konsumpcji oznacza, iż musi on rezygnować z coraz większej ilości jednostek innego rodzaju konsumpcji. Wzrost konsumpcji pierwszego jej rodzaju, zmniejszając korzyści marginalne, powoduje jednocześnie wzrost kosztu marginalnego i konsumpcji drugiego jej rodzaju. Dzieje się tak dlatego, iż koszt marginalny konsumpcji pierwszego rodzaju jest równy korzyściom marginalnym z poświęconej konsumpcji drugiego rodzaju.

Zasada optymalizacji decyzji
Zasada optymalizacji decyzji sprowadza się do następującej prawidłowości, iż każdy przedmiot gospodarczy dążący do maksymalizacji korzyści netto ze swej działalności powinien zwiększyć ją lub zmniejszyć aż do momentu zrównania się korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi. Jest ona odzewem na poszukiwania rozwiązań optymalnych w warunkach ograniczoności zasobów. Winna ona pozwolić odpowiedzieć na pytanie: przy jakich wielkościach konsumpcji jednego i drugiego rodzaju dóbr osiągamy największe korzyści (zadowolenie z konsumpcji) biorąc pod uwagę daną wielkość dochodu.