Rzeczywistość gospodarcza współczesnego świata ujawniając ścisłe związki problemów reprodukcji społecznej z problemami koniunktury gospodarczej, wymusiła na polityce gospodarcze również koncentrację uwagi na nich – traktując je jako podstawowe. Wiążą się one bowiem nie tylko ze wzrostem gospodarczym, ale również z całym systemem funkcjonowania gospodarki danego kraju. świadomość tych powiązań mają zarówno politycy, ekonomiści jak i ludzie praktyki gospodarczej. Odzewem na to są rozwiązania oraz realizacja polityki koniunktury gospodarczej – przez którą rozumie się takie postępowanie państwa, które stosownie do swoich celów wpływa na bieg wydarzeń gospodarczych, formułuje je – bądź określa warunki ich istnienia. W tak rozumianej polityce koniunktury gospodarczej wyraźnie zauważalna staje się w niej zarówno struktura statyczna jak i struktura dynamiczna. Strukturę statyczną stanowią: cel, instrumenty i nośniki współpracy. Natomiast strukturę dynamiczną stanowią trzy zasadnicze jej fazy: preparacyjna, programowania oraz realizacji i oceny. Realizacja każdej z nich związana jest z wiedzą o aktywności gospodarczej.
Charakterystycznym zjawiskiem w wysoko rozwiniętych krajach gospodarki rynkowej jest przypisywanie polityce koniunktury gospodarczej roli podstawowej w rozważaniach polityki gospodarczej. Ma to miejsce mimo oparcia tych rozwiązań często o bardzo różne i niejednolite koncepcje. Przejawiają się one różnym stopniem koncentracji uwagi na zasadniczych przedsięwzięciach makroekonomicznych, oraz różnym zakresem doboru narzędzi i środków regulacyjnego wpływu na koniunkturę, a zwłaszcza na ograniczenie wahań cyklicznych. Sytuacja ta wynika w dużej mierze z wiązania przedsięwzięć państwa z wymaganiami wynikającymi ze stanu gospodarki, który jest różny w każdym z krajów.
Współcześnie w krajach gospodarki rynkowej, główną rolę w regulowaniu koniunktury przypisuje się polityce : pieniężno-kredytowej, finansowej, zatrudnienia, wzrostu gospodarczego, inwestycyjnej, strukturalnej, przemysłowej, rolnej, antyinflacyjnej, zagranicznej, promocji konkurencji i społecznej. poszczególne państwa nadają jednak inny priorytet każdemu z tych segmentów polityki. W zależności od koniunktury, jej relacje opierają się na szerokim zakresie środków, od elastycznych narzędzi rynkowych po narzędzia administracyjno-instytucjonalne.
Uogólniając doświadczenia wiodących w rozwoju gospodarczym krajów gospodarki rynkowej, dostrzec trzeba, że polityka koniunktury gospodarczej składa się z pięciu następujących członów, a mianowicie:
Stabilizacji gospodarczej z przedsięwzięciami: antyinflacyjnymi; regulacji zatrudnienia (stopy bezrobocia lub nadmiernego nieproduktywnego zatrudnienia) zmniejszenia długu publicznego; poprawy salda bilansu handlowego i płatniczego; zmniejszenia deficytu budżetowego; taryfowych rozwiązań w relacjach płace ceny konsumpcyjne rozwiązań fiskalnych ograniczających konsumpcję lub dochody niezależne od wydajności pracy bądź też pobudzających do inwestowania zamiast do spożycia; oraz rozwiązań polityki monetarnej skłaniających do lokat średnioterminowych w formie papierów wartościowych lub premiowych depozytów oszczędnościowych oraz takich które regulowałyby wielkość pieniądza w gospodarstwach domowych.
Wzrost gospodarczy z przedsięwzięciami mającymi na celu wywołania ożywienia w gospodarce, przez: stymulowanie badań naukowych i rozwojowych zarówno przez subwencjonowanie jak i kredytowanie na korzystnych warunkach; rozwiązania polityki fiskalnej wyłącznie w całości lub w części wydatki na badania rozwojowe z podstawy opodatkowania; ożywienia gospodarki przez zwiększenie centralnych wydatków na inwestycje w infrastrukturze (drogi, porty, sieci łączności i itd.), Mające ułatwić podejmowanie przedsięwzięć inwestycyjnych organizacjom gospodarczym; oraz zastosowanie bodźców monetarnych i fiskalnych dla potencjalnych inwestorów przez wywołanie zwiększonego popytu inwestycyjnego.
Restrukturyzacji rzeczowej struktury gospodarki, przez: określenie preferencji ogólnogospodarczych i priorytetów; uruchomienie odpowiedniej polityki budżetowej; uruchomienie ulg podatkowych – gałęziowych i branżowych – z tytułu utworzenia nowych miejsc pracy w preferowanych dziedzinach; oraz zaostrzenie obciążeń finansowych w tych dziedzinach, które powinny zejść ze sceny gospodarczej.
Stosunki gospodarcze z zagranicą, polegające na: określeniu udziału w międzynarodowym podziale pracy; preferencyjnej polityce celnej; monetarnych i fiskalnych zachętach do przepływu towarów i kapitałów; wspólnych przedsięwzięciach bilateralnych i w krajach trzecich; oraz udziale w zintegrowanych rynkach.
Polityka socjalna, polegająca na: realizacji zasady bezpieczeństwa socjalnego pełnym zatrudnieniu z przejściowym, strukturalnym tzw. (funkcjonalnym) bezrobociu; taryfowej polityce płacowo-cenowej; oraz ubezpieczeniach społecznych (zdrowotnych, emerytalnych, inwalidzkich, itd.) Obowiązujących powszechnie, a więc przysługujących każdemu obywatelowi bez względu na rodzaj zatrudnienia i formę własności pracodawcy.
Podstawowe elementy polityki koniunktury gospodarczej, uzewnętrzniają nie tylko problemy wiążące się ze wzrostem (czy też rozwojem) gospodarczym, ale również z tą częścią polityki społecznej, która wiąże się bezpośrednio z działalnością i aktywnością gospodarczą. Są one przy tym bardzo pojemne, bowiem zawierają w sobie rozwiązania i instrumentarium praktycznie ze wszystkich sfer działalności gospodarczej.

Koniunktura gospodarcza której pojęcie jest rozumiane często wieloznacznie – traktowane przede wszystkim jako splot warunków wywierających określony dodatni lub ujemny wpływ na stan i dynamikę zjawisk w gospodarce narodowej. Potocznie koniunktura jest synonimem stanu gospodarki. Dobra koniunktura oznacza rozwój gospodarczy, zmiany strukturalne i równowagę ekonomiczną, a zła koniunktura zachwiana równowagę ogólną, spadek (lub zastój) produkcji, wymiany towarowej, cen dochodu narodowego.
Problematyka koniunktury gospodarczej, stanowiąc znaczny obszar badawczy ekonomii, ujawnia ścisłe związki z problematyką reprodukcji. W praktyce gospodarczej uzewnętrznia się ona poprzez koncepcje i realizacje polityki koniunkturalnej.
Rozwój gospodarki rynkowej nie odbywa się w sposób ciągły, lecz jest przerywany kryzysami gospodarczymi. Obraz tak dostrzeganej aktywności gospodarczej jest jednocześnie obrazem koniunktury gospodarczej, kreśląc w czasie jej periodyczny rytm wzlotów i upadków, to jest okresy boomu i okresy załamań. Odzwierciedla on cykl gospodarczy, będący powracającymi, ale nieregularnymi wahnięciami poziomu ogólnej działalności gospodarczej. Synonimiczne z tym pojęciem jest pojęcie cyklu koniunkturalnego rozumiane jako periodycznie wytwarzające się wahania (przepływy i odpływy) istotnych składników (przejawów) życia gospodarczego. Zasadniczymi jego elementami są: czas trwania, fazy i ich wzajemne proporcje, punkty zwrotne koniunktury, amplituda wahań wokół linii trendu i jej intensywności.
Periodyzacja cyklu koniunkturalnego, opiera się na wielu koncepcjach oznaczenia jego faz. Najczęściej spotykaną jest czterofazowa koncepcja cyklu koniunkturalnego, które jednak różnie są nazywane i różna jest ich kolejność. W Polsce największą popularność zyskała koncepcja podziału cyklu na : kryzys, depresję, ożywienie (poprawa) i rozkwit (prosperita). Fazy te niekiedy łączy się i nazywa recesją – dwie pierwsze, oraz ekspansją pozostałe. Spotkać można się również z podziałem na : ożywienie, ekspansję, recesję i kontrakcje oraz na: rozkwit, recesję, depresję i poprawę. Obok czterofazowych, w literaturze przedmiotu trafić można również na koncepcję trójfazowego podziału cyklu koniunkturalnego. Jej istota zasadza się na relacji rzeczywistego tempa wzrostu do trendu, jako kryterium wyznaczania faz. W pierwszej fazie jest wzrost szybszy od trendu, w drugiej wzrost jest zbliżony do trendu, a w trzeciej wzrost jest wolniejszy niż trend.
Stosując kryterium długości, tj. czasu trwania cyklu koniunkturalnego, wielkości amplitudy wahań, a także przyczyn i obszarów ich występowania możliwym staje się dokonanie ich pewnej klasyfikacji. Ze względu na czas trwania rozróżnia się: cykle “długie” trwające około 50-60 lat (są to tzw. cykle Kondratiewa); cykle “średnie” trwające około 20 lat (są nimi np. cykle rolnicze i cykle budowlane); cykle “krótkie” trwające 10 lat (są nimi tzw. cykle zapasów trwające około 3 lat; 3-4 letnie cykle Kitchina; 8-10 letnie cykle Juglera.
Ze względu na specyfikę występowania: cykle normalne (regularne) trwające od około 4 do 11 lat; cykle sezonowe; cykle szczególne i cykle pośrednie.
Ze względu na obszar występowania wyróżnia się: cykle rolnicze – w tym tzw. cykle świńskie (trwające 3-4 lata) i cykle rolnicze długie (trwające około 20 lat); cykle budowlane trwające około 20 lat; oraz cykle rynkowe (nazywane także szczegółowymi).
Ze względu na zasięg wyróżnia się cykle krajowe, cykle regionalne, oraz cykle światowe.
Przedstawiony podział cykli koniunkturalnych nie jest ostatecznym. W praktyce gospodarczej spotkać można się z innymi ich rodzajami, które są jednak najczęściej ich dalszą konkretyzacją. Obok ściśle ekonomicznego opisu zjawisk koniunkturalnych w gospodarce narodowej, niekiedy spotkać można się także z niekonwencjonalną interpretacją koniunktury gospodarczej.
Ocena koniunktury gospodarczej wymaga dokonania jej w oparciu o odpowiednio dobrane wskaźniki opisujące konkretne stany aktywności gospodarczej. Są nimi wskaźniki koniunktury gospodarczej, którymi są zbiory ogólnych wskaźników makroekonomicznych, mających charakter ogólny lub specjalistyczny (jak: wskaźniki pilotujące, wskaźniki współbieżne, wskaźniki reagujące ze zwłoką) oraz wskaźniki niekonwencjonalne.
W krajach rozwiniętej gospodarki rynkowej koniunkturę gospodarczą opisuje się w oparciu o zbiory ogólnych wskaźników uważanych jednocześnie za podstawowe wskaźniki koniunktury. W polskiej praktyce gospodarczej dla potrzeb oceny koniunktury, wiele ośrodków naukowych, instytucji finansowych a także pism ekonomicznych podjęło się publikacji własnych wskaźników, różnie je nazywając.
Rzeczywistość gospodarcza współczesnego świata wymusiła na polityce gospodarcze również koncentrację uwagi na kwestiach koniunktury gospodarczej, a w konsekwencji na koncepcjach i realizacji polityki koniunktury gospodarczej. Współcześnie w krajach gospodarki rynkowej, główną rolę w regulowaniu koniunktury przypisuje się polityce : pieniężno-kredytowej, finansowej, zatrudnienia, wzrostu gospodarczego, inwestycyjnej, strukturalnej, przemysłowej, rolnej, antyinflacyjnej, zagranicznej, promocji konkurencji i społecznej. poszczególne państwa nadają jednak inny priorytet każdemu z tych segmentów polityki. W zależności od koniunktury, jej relacje opierają się na szerokim zakresie środków, od elastycznych narzędzi rynkowych po narzędzia administracyjno-instytucjonalne.
Uogólniając doświadczenia wiodących w rozwoju gospodarczym krajów gospodarki rynkowej, dostrzec trzeba, że polityka koniunktury gospodarczej składa się z pięciu następujących członów, a mianowicie: stabilizacji gospodarczej; wzrostu gospodarczego; restrukturyzacji rzeczowej struktury gospodarki; stosunków gospodarczych z zagranicą oraz polityki socjalnej. Są one przy tym bardzo pojemne, bowiem zawierają w sobie rozwiązania i instrumentarium praktycznie ze wszystkich sfer działalności gospodarczej. 

Ocena koniunktury gospodarczej by spełniała warunki obiektywnej, wymaga dokonania jej w oparciu o odpowiednio dobrane wskaźniki opisujące konkretne stany aktywności gospodarczej. Ich dobór oraz konstrukcja bazować muszą jednak nie tylko na znajomości poszczególnych form aktywności gospodarczej, ale również na znajomości polityki gospodarczej – a zwłaszcza jej instrumentarium przy pomocy której ta aktywność jest korygowana. Warunek ten spełniają wskaźnikach koniunktury gospodarczej, którymi są zbiory ogólnych wskaźników makroekonomicznych, mających charakter ogólny lub specjalistyczny (jak: wskaźniki pilotujące, wskaźniki współbieżne, wskaźniki reagujące ze zwłoką) oraz wskaźniki niekonwencjonalne.
W krajach rozwiniętej gospodarki rynkowej koniunkturę gospodarczą opisuje się w oparciu o zbiór 12 ogólnych wskaźników uważanych jednocześnie za podstawowe wskaźniki koniunktury. Są nimi:

1/ stopa wzrostu gospodarczego (roczna zmiana realnego produktu narodowego brutto)

2/ wskaźnik produkcji przemysłowej

3/ stopa inwestycji

4/ stopa dyskontowa papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu

5/ inflacja – roczna stopa zmiany indeksu cen istotnych dla kosztów utrzymania gospodarstw domowych

6/ bezrobocie – stopa zarejestrowanych bezrobotnych względem liczby najemnych osób zarobkujących

7/ wydajność pracy – roczna stopa zmian produktu społecznego brutto na 1 pracującego zarobkowo

8/ place – roczna stopa zmian płac na 1 zatrudnionego

9/ stopa wolumenu pieniądza (stopa roczna)

10/ długi państwowe: publiczne długi państwa w procentach produktu społecznego brutto

11/ udział wydatków publicznych w procentach produktu społecznego brutto.

Wyszczególnione wskaźniki ogólne, konkretyzowane są z kolei przez wskaźniki specjalistyczne. Spośród nich w pierwszym rzędzie trzeba zwrócić uwagę na wskaźniki pilotujące. Są nimi takie wskaźniki, poziomu aktywności gospodarczej, które wykazują tendencję do wzrostu lub spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej. Najczęściej zalicza się do nich takie wskaźniki, jak: średnią długość tygodnia pracy pracowników produkcyjnych przemysłu przetwórczego (liczoną w godzinach) średnią liczbę składanych po raz pierwszy podań o zasiłek dla bezrobotnego w instytucjach ubezpieczeniowych (w tysiącach) liczbę zamówień na nowe dobro konsumpcyjne i materiały liczone w cenach stałych; sprawność działania sprzedawców, mierzoną udziałem przedsiębiorstw uzyskujących spóźnione dostawy w procentach saldo liczby nowo tworzonych przedsiębiorstw kontrakty i zamówienia na budowę nowych fabryk kontrakty i zamówienia na budowę prywatnych domów zmianę poziomów zapasów w magazynach przedsiębiorstw i zamówionych zmiany wrażliwych cen materiałów, w zaokrągleniu (w%) ceny akcji zwykłych najważniejszych 500 przedsiębiorstw; podaż pieniądza; oraz zmiana poziomu kredytu, to jest pożyczki zaciąganej przez przedsiębiorstwo i konsumentów (stopa roczna w procentach).
Wskaźniki te wykorzystywane są dla oceny kondycji gospodarki – indywidualnie lub grupowo. W ujęciu grupowym tworzą one kompleksowy indeks wskaźników pilotujących, który jest wynikiem łącznego policzenia tych 12 wskaźników stanu gospodarki, które wykazują tendencję do wzrostu lub spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych miar poziomu aktywności gospodarczej.
Kolejna grupa wskaźników specjalistycznych to wskaźniki współbieżne. Są to wskaźniki zmieniające się mniej więcej jednocześnie z ogólnym stanem gospodarki opisywanym przez poziom realnego PNB. Zaliczyć do nich trzeba takie miary, jak: wskaźnik dochodów osobistych, produkcji przemysłowej, przemysłu przetwórczego, obrotów handlu, itp.
Następną grupę wskaźników specjalistycznych stanowią wskaźniki reagujące ze zwłoką. Są nimi takie wskaźniki, które wykazują tendencję wzrostu lub spadku w kilka miesięcy po zmianie tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej (takich jak realny PNB). Zaliczamy do nich takie wskaźniki, jak podstawowa stopa oprocentowania, przeciętny czas pozostawania bez pracy, koszt siły roboczej itd.
Wszystkie z wymienionych wskaźników koniunktury, zarówno ogólne jak i specjalistyczne, dają obraz koniunktury umownej tak w układzie jednostkowych, komparatywnych jak i globalnych zależności. O randze pełnionych przez nich funkcji świadczy szerokie zapotrzebowanie. To zaś jest duże, bowiem jak dowodzi praktyka w wielu krajach są one publikowane comiesięcznie w specjalnych biuletynach rządowych.
Obok konwencjonalnych wskaźników koniunktury gospodarczej, to jest odwołujących się bezpośrednio do działalności gospodarczej, w praktyce można spotkać się także ze wskaźnikami niekonwencjonalnymi. Na przykład -tygodnik ” The Economist” zaproponował w 1992r. alternatywną metodę określania stopnia kryzysu gospodarczego. Jej istota sprowadzona została do poziomu częstotliwości występowania słowa recesja w prasie brytyjskiej (z wyłączeniem prasy brukowej). Jak dowiodły porównania krzywej wykresu opisującej to zjawisko, było ona prawie lustrzanym odbiciem po stronie spadkowej, krzywej opisującej poziom produkcji przemysłowej. Zaletą tego wskaźnika, wobec coraz powszechniejszej komputeryzacji, jest prawie natychmiastowa dostępność. wadą natomiast to, iż do końca nie wiadomo czy wskaźnik “recesja” opisuje zjawisko, które już wystąpiło, czy też poprzedza je, a nawet wywołuje.
W polskiej praktyce gospodarczej dla potrzeb oceny koniunktury, wiele ośrodków naukowych, instytucji finansowych a także pism ekonomicznych podjęło się publikacji własnych wskaźników, różnie je nazywając. Wśród nich na uwagę zasługują: barometr “Życia Gospodarczego”, wskaźnik koniunktury Instytutu Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej, Mierniki oceny kondycji gospodarstw domowych, wskaźnik WIG – to jest Warszawski Indeks Giełdowy, wskaźnik PIKBUD – tj. Poznański Indeks Koniunktury Gospodarczej, wskaźnik koniunktury w przemyśle przetwórczym oraz pięciokąt stabilizacji makroekonomicznej.

Literatura ekonomiczna w odniesieniu do periodyzacji cyklu koniunkturalnego, formułuje wiele koncepcji oznaczenia jego faz. Najczęściej spotykaną jest czterofazowa koncepcja cyklu koniunkturalnego, które jednak różnie są nazywane i różna jest ich kolejność. W Polsce największą popularność zyskała koncepcja podziału cyklu na : kryzys, depresję, ożywienie (poprawa) i rozkwit (prosperita) /L.Mendelson/. Fazy te niekiedy łączy się i nazywa recesją dwie pierwsze, oraz ekspansją pozostałe. Spotkać można się również z podziałem na : ożywienie, ekspansję, recesję i kontrakcje /A.Burus, W.C.Mitcheli/ oraz na: rozkwit, recesję, depresję i poprawę /J.A.Schumpeter/.
Obok czterofazowych, w literaturze przedmiotu trafić można również na koncepcję trójfazowego podziału cyklu koniunkturalnego /M.K.Evans/. Jej istota zasadza się na relacji rzeczywistego tempa wzrostu do trendu, jako kryterium wyznaczania faz. W pierwszej fazie jest wzrost szybszy od trendu, w drugiej wzrost jest zbliżony do trendu, a w trzeciej wzrost jest wolniejszy niż trend.
W czterofazowym opisie cyklu koniunkturalnego przyjmuje się najczęściej, że cykl rozpoczyna się spadkiem aktywności gospodarczej określanym jako recesja. Wyraża się to szczególnie spadkiem produktu narodowego brutto i zatrudnienia – i takie samo przyjmuje jeśli trwa co najmniej przez 6 miesięcy. Jeśli recesja jest szczególnie ostra, tzn. jeżeli towarzyszy jej znaczny spadek produkcji realnej i wskaźnik bezrobocia sięgający 15 procent i więcej, wówczas określa się ją mianem depresji.
W pełnym wymiarze faza depresji swój obraz ujawnia w osiągnięciu tzw. dna koniunktury (dno cyklu koniunkturalnego). Występuje ona wówczas gdy produkt dochodu narodowego przestaje spadać, a bezrobocie przestaje wzrastać. Dno koniunktury jest najniższym punktem cyklu gospodarczego, to jest punktem, w którym ogólny poziom działalności gospodarczej przestaje spadać. Gdy gospodarstwo osiągnie dno, może ona albo prawie natychmiast zacząć podnieść swój poziom, albo też może pełzać na niskim poziomie przez kilka miesięcy.
Gdy realny produkt narodowy brutto zaczyna wzrastać, a bezrobocie spada, oznacza to, że gospodarka weszła w sferę ożywienia. Jest to kolejna trzecia faza cyklu gospodarczego charakteryzująca się ruchem ogólnego poziomu aktywności gospodarczej w górę. Może ona trwać do momentu, gdy gospodarka zbliży się do poziomu pełnego zatrudnienia lub też gdy zostanie ona szybko zahamowana przez kolejną recesję.
Cykl gospodarczy kończy się, gdy faza ożywienia osiąga szczyt. Jest to ostatnia, czwarta z jego faz nazywana rozkwitem. Pojawia się ona wówczas, gdy ogólny poziom aktywności gospodarczej przestaje się podnosić. Szczyt koniunktury będąc najwyższym punktem cyklu gospodarczego, stanowi jednocześnie przejście z fazy ożywienia jednego cyklu do fazy recesji drugiego cyklu. Oznacza to, iż identyfikacja szczytu może nastąpić tylko wtedy, gdy zostanie zaobserwowana recesja (a więc co najmniej sześć miesięcy od nastąpienia spadku produktu narodowego brutto i zatrudnienia.
Długość cyklu gospodarczego mierzona jest najczęściej od szczytu do szczytu. Jest on w praktyce zróżnicowany w czasie – od jednego do kilku lat. W praktyce, nie ma dwóch takich cykli gospodarczych dokładnie takich samych co do swej głębokości lub czasu trwania. Te różnice powodują, że przewidywanie przyszłych warunków gospodarowania jest zadaniem trudnym, a wypracowany wynik niedoskonałym.
Reasumując, poczynione rozważania wyraźnie wskazują, że dla klasycznego (typowego, normalnego, regularnego) cyklu koniunkturalnego charakterystycznym jest czterofazowy podział jego kształtowania. Konkretyzując, tymi fazami są:

1) Faza właściwego kryzysu: trwa zwykle kilka miesięcy i charakteryzuje się nadprodukcją towarów nie znajdujących zbytu, gwałtownym spadkiem cen i kursów papierów wartościowych, dotkliwym brakiem środków płatniczych, spadkiem produkcji, bankructwem wielu przedsiębiorstw, wzrostem bezrobocia, rozszerzaniem się nędzy;

2) Faza depresji; może trwać od pół roku do 5 lat; charakteryzuje się niskim poziomem produkcji i obrotu towarowego, ale nie wykazującym tendencji do dalszego spadku, utrzymywaniem się dużych rozmiarów bezrobocia, oraz ogólnym zastojem;

3) Faz ożywienia; trwa od paru miesięcy do 2-3 lat; wyraża się we wzroście produkcji a następnie środków konsumpcji: oraz

4) Faza rozkwitu; następuje zwykle po fazie ożywienia lecz nie zawsze; trwa od kilku miesięcy do 2 lat, charakteryzuje się wyraźnym wzrostem produkcji, zatrudnienia, cen, płac i dochodów. Po tej fazie gospodarka wkracza w stan kryzysu.

Biorąc pod uwagę rzeczywiste tempo kształtowania koniunktury gospodarczej, odniesionej do długookresowego jej trendu, wyróżnia się niekiedy w literaturze ekonomicznej (M.K.Ewens) trzy rodzaje zjawisk cyklicznych, a w konsekwencji trzy fazy cyklu koniunkturalnego. Stanowią je:

Pierwsza, którą można utożsamiać z fazą ożywienia zjawiska wzrostu produkcji w porównaniu do okresu poprzedniego, przekraczające linię trendu długotrwałego, a więc charakteryzujące się szybszym wzrostem produkcji aniżeli tempo kształtowania się trendu.

Druga, zjawiska osłabiania produkcji w porównaniu z okresem poprzednim – zwane fazą zastoju, która w sytuacji braku wzrostu produkcji lub niezbędnego jej spadku, nie osiągającego jednak linii trendu długotrwałego nazywana jest stagnacją, a sytuacji większego spadku sięgającego poniżej linii trendu nazywana jest recesją, oraz

Trzecia, zjawiska utrzymywania się przez cały czas niskiego stanu produkcji na poziomie poniżej trendu długofalowego zwanego depresją.

Podział ten w swej istocie ma wiele punktów wspólnych z podziałem czterofazowym. Różnicuje go obok ilości faz przede wszystkim moment i miejsce początku i końca poszczególnych faz.

Rodzaje cyklu koniunkturalnego
Odwołując się do kryterium długości, tj. czasu trwania cyklu koniunkturalnego, wielkości amplitudy wahań, a także przyczyn i obszarów ich występowania możliwym staje się dokonanie ich pewnej klasyfikacji.
Ograniczając się tylko do charakterystycznych cech wahań cyklicznych, a więc wahań wyodrębnionych po odrzuceniu czynników przypadkowych i innych o charakterze nieekonomicznym, wyróżnić można następujące rodzaje cyklów:

1) ze względu na czas trwania:
cykle długie trwające około 50-60 lat (są to tzw. cykle Kondratiewa);
cykle średnie trwające około 20 lat (są nimi np. cykle rolnicze i cykle budowlane);
cykle krótkie trwające 10 lat (są nimi tzw. cykle zapasów trwające około 3 lat; 3-4 letnie cykle Kitchina; 8-10 letnie cykle Juglera);

1) ze względu na specyfikę występowania:
cykle normalne (regularne) – to cykle pełne z wszystkimi charakterystycznymi fazami trwania od około 4 do 11 lat;
cykle sezonowe – wynikające z przyczyn przyrodniczych, technicznych lub społecznych;
cykle szczególne – występujące na poszczególnych rynkach towarowych, oraz
cykle pośrednie – których przydatność występowania skażona jest czynnikami przypadkowymi.

1) ze względu na obszar występowania:
cykle rolnicze – w tym tzw. cykle świńskie (trwające 3-4 lata) i cykle rolnicze długie (trwające około 20 lat);
cykle budowlane – trwające około 20 lat;
cykle rynkowe (nazywane także szczegółowymi).

1) Ze względu na zasięg:
cykle krajowe,
cykle regionalne,
cykle światowe.

Przedstawiony podział cykli koniunkturalnych nie jest ostatecznym. Obok bowiem wyróżnionych rodzajów cyklu, które trzeba traktować jako podstawowe, w praktyce gospodarczej spotkać można się z innymi ich rodzajami, które są jednak ich dalszą konkretyzacją. 

W gospodarce rynkowej współczesnego świata, jak dowodzą badania nad reprodukcją społeczną, możliwe są w określonych warunkach procesy niezakłóconego rozwoju. Zapewnienie jednak takich określonych warunków w praktyce napotyka trudności nie do pokonania. W gospodarce rynkowej bowiem, z swej natury, ujawniają się dwie przeciwstawne tendencje:
pierwsza odzwierciedla działanie niektórych czynników rozwoju, które działają w kierunku wytworzenia się pewnej proporcjonalności w gospodarce i kształtują warunki równowagi niezbędne do reprodukcji druga zaś odzwierciedla działanie tych czynników które powodują zakłócenia warunków równowagi niezbędnych do reprodukcji.
Gdyby działała tylko pierwsza kategoria czynników, kapitalizm rozwijałby się nieprzerwanie i nieustannie. Gdyby działała tylko druga kategoria istniałby wieczny nieustający kryzys. W rzeczywistości gospodarczej występują zaś obie grupy czynników jednocześnie, będąc w dominacji jedna nad drugą, lub tez w chwilowej równowadze. Oznacza to, iż gospodarka rynkowa ma możliwości rozwoju, ale rozwój ten nie odbywa się w sposób ciągły, lecz jest przerywany kryzysami gospodarczymi.
Obraz tak dostrzeganej aktywności gospodarczej jest jednocześnie obrazem koniunktury gospodarczej, kreśląc w czasie jej periodyczny rytm wzlotów i upadków, to jest okresy boomu i okresy załamań. Odzwierciedla on cykl gospodarczy, będący powracającymi, ale nieregularnymi wahnięciami poziomu ogólnej działalności gospodarczej. Synonimiczne z tym pojęciem jest pojęcie cyklu koniunkturalnego rozumiane jako periodycznie wytwarzające się wahania (przepływy i odpływy) istotnych składników (przejawów) życia gospodarczego.

Zasadniczym elementem cyklu są: czas trwania, fazy i ich wzajemne proporcje, punkty zwrotne koniunktury, amplituda wahań wokół linii trendu i jej intensywności. Stanowią one jednocześnie podstawę rozróżnienia danego cyklu. Pierwszą czynnością, w ślad za takimi zależnościami, jest identyfikacja cyklu polegająca na oznaczeniu – na podstawie przyjętych kryteriów, punktów zwrotnych danego wskaźnika aktywności gospodarczej.
Zazwyczaj za początek i koniec cyklu przyjmuje się okres występujący między dwoma kolejnymi górnymi punktami zwrotnymi. Spotkać można się również z podejściem uznającym za początek i koniec cyklu dwa kolejne punkty zwrotne. Cecha charakterystyczna punktów zwrotnych jest to, że odzwierciedlają one zmianę aktywności gospodarczej. Górny punkt zwrotny odpowiada z jednej strony najwyższej wartości miernika (wskaźnika) w danym cyklu, z drugiej strony oznacza jednocześnie końcowy punkt jego wzrostu i początkowy punkt jego spadku. z kolei dolny punkt zwrotny odpowiada z jednej strony najniższemu poziomowi miernika w danym cyklu, z drugiej strony zaś jest jednocześnie końcowym punktem jego spadku i początkiem jego wzrostu. Znajomość punktów zwrotnych umożliwia zarazem dokonanie pomiaru długości cyklu, tj. czasu jego trwania.