.:: Egzemplifikacja Rachunku Narodowego ::.
W polskiej rzeczywistości gospodarczej w ślad za procesami transformacji ustrojowej dokonano również zmiany prowadzonych rachunków narodowych. Rangę podstawowego i odpowiadającego gospodarce rynkowej pełnić zaczął system SNA. Rachunkowość społeczną realizowaną według tego systemu daje się podzielić na dwa segmenty. Pierwszy tworzą rachunki w układzie sektorów instytucjonalnych, drugi natomiast rachunki według rodzajów działalności.
Rozróżnienie między sektorami opiera się o kryterium celów ekonomicznej, funkcji jakie pełnią w procesie produkcji oraz typów zachowań charakterystycznych dla różnych podmiotów gospodarczych. Jeśli za kryterium przynależności podmiotu gospodarczego do sektora instytucjonalnego przyjąć funkcję uważaną za wiodącą dla zachowań gospodarczych podmiotu oraz cel jakiemu on służy, wyróżnia się sześć sektorów instytucjonalnych, a mianowicie: sektor przedsiębiorstw, sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, sektor rządowy i samorządowy, sektor gospodarstw domowych, sektor instytucji niezyskownych oraz zagranicę.
Analiza udziału poszczególnych sektorów instytucjonalnych w tworzeniu PKB dowodzi, że największy udział ma sektor przedsiębiorstw i sektor gospodarstw domowych. W dalszej kolejności plasuje się sektor rządowy i samorządowy oraz zagranica. Znikomy jest natomiast udział sektora finansowego i ubezpieczeń społecznych. Najmniejszy zaś sektora instytucji niezyskownych. Udziały te wraz z postępem w prowadzaniu mechanizmów rynkowych i poszerzaniem instytucji im odpowiadających ulegają zmianom.
śledząc zaś tworzenie i podział PKB zauważalna staje się rzeczywista struktura jego poszczególnych elementów . Ponieważ jest on różnicą pomiędzy wartością globalną wyrobów i usług a wartością zużycia pośredniego, punktem wyjścia analizy tworzenia PKB jest wartość globalna wyrobów i usług. Wartość globalna stanowi ona sumę wszystkich wartości (rynkowych i nierynkowych) wytworzonych w danym okresie w całej gospodarce narodowej.
Wartość globalna wyrobów i usług rynkowych obejmuje : przychody ze sprzedaży wyrobów i usług własnej produkcji; marżę handlową wynik z pozostałej sprzedaży (stanowiącej różnicę między wartością sprzedaży składników majątkowych a kosztami sprzedaży tych składników wartość globalną usług, instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.
Natomiast wartość globalna usług nierynkowych obejmuje wartość: robót indywidualnego budownictwa wykonywanego; pozyskanie surowców budowlanych pochodzenia miejscowego; usług transportowych świadczonych przez indywidualnych rolników; skupu od ludności płodów runa leśnego oraz odpadów użytkowych.
Elementem określającym wielkość PKB oprócz wartości globalnej jest zużycie pośrednie. Kategoria ta obejmuje wartość wyrobów i usług (krajowych i z importu) zużytych w badanym okresie na cele bieżącej działalności gospodarczej. Składa się na nie: zużycie materiałów (łącznie z paliwami) i energii obcej, zużycie usług obcych, wydatków na podróże służbowe i pozostałe zużycie (np. koszty: reklamy, reprezentacyjne, czynsze, dzierżawa).
Porównanie wielkości PKB z wielkością wartości globalnej wskazuje, że stanowi on wartościowo niewiele ponad połowę jej wielkości. W procesie podziału PKB wyróżnić trzeba jego etap pierwotny, wtórny i ostateczny.
Podział pierwotny PKB obejmuje:
wynagrodzenia brutto i inne koszty pracownice tj. ubezpieczenia społeczne, świadczenia dla pracowników z funduszu socjalnego i mieszkaniowego tworzonych z odpisów w ciężar kosztów jednostek (podmiotów) gospodarki narodowej; oraz inne szacunkowo ustalone koszty (np. wypłaty z tytułu wynalazczości);
podatki związane z produkcją, to jest podatek obrotowy i rolny (podatek VAT od wartości dodanej), podatek od nieruchomości od środków transportu, pozostałe podatki łącznie z opłatami skarbowymi);
dotacje przedmiotowe i inne zwiększenia przychodów;
nadwyżkę operacyjną brutto (obliczaną przez odjęcie od PKB wynagrodzeń brutto i innych kosztów pracowniczych oraz podatków związanych z produkcją a dodanie dotacji przedmiotowych i innych zwiększeń.
W podziale ostatecznym PKB wykorzystywany jest na spożycie(prywatne i zbiorowe) wyrobów i usług oraz na akumulację.
Spożycie prywatne – to spożycie indywidualne gospodarstw domowych (ludności) opłacone z dochodów osobistych, obejmujące wydatki poniesione przez ludność na zakup wyrobów i usług, wartość spożycia naturalnego (samo zaopatrzenie) produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, wartość usług mieszkaniowych…itd.).
Z kolei spożycie zbiorowe – obejmuje wydatki instytucji rządowych i samorządowych na finansowanie wyrobów i usług nierynkowych, których odbiorcą jest społeczeństwo. Składa się na nie spożycie z funduszów społecznych – które stanowi wartość wyrobów i usług nierynkowych przekazywanych nieodpłatnie, finansowanych z funduszów świadczeń społecznych na rzecz ludności (wlicza się do nich wartość usług oświaty, wychowania, ochrony zdrowia, itp.) spożycie ogólnospołeczne – obejmujące spożycie wyrobów i usług nierynkowych, które nie posiadają konkretnych indywidualnych odbiorców (obejmuje one nakłady na działalność naukowo-badawczą, na administracje, wymiar sprawiedliwości, MON, bezpieczeństwo publiczne, itp.).
Akumulacja natomiast obejmuje: wartość nakładów na tworzenie majątku trwałego brutto oraz wartość przyrostu rzeczowych środków obrotowych. Nakładami na tworzenie majątku trwałego brutto – są tylko te nakłady, które zwiększają wartość majątku trwałego (bez ujmowania nakładów będących pierwszym wyposażeniem inwestycyjnym). Stanowią one sumę wartości: nakładów inwestycyjnych na środki trwałe, nakłady na remonty i modernizację, oraz przyrost stada podstawowego. Natomiast wartość przyrostu rzeczowych środków obrotowych – obejmuje wartość przyrostu zapasów materiałów produkcji nie zakończonej, wyrobów gotowych, towarów oraz rozliczeń międzynarodowych, a w rolnictwie wartość przyrostu produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz stada podstawowego.
Różnicę między wartością PKB a jej wykorzystaniem w kraju stanowi saldo handlu zagranicznego i sumy niezbilansowane.
Saldem handlu zagranicznego jest nadwyżka EX nad IM lub IM nad EX w zakresie wymiany towarów i usług z zagranicą (w warunkach franco granica polska).
Pozycja zaś sum niezbilansowanych wynika z niedokładności danych sprawozdawczych i szacunków, a także z rozbieżności w stosowanych jednostkach kwalifikacyjnych przyjętego zakresu definicji poszczególnych kategorii. Wielkość tej pozycji oscyluje w granicach 1% PKB.
Określenie efektywności funkcjonowania gospodarki narodowej wymaga odwołania się do analizy rachunków narodowych, przez który rozumie się system pomiaru wielkości dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w danym czasie. Istotą jego jest dostarczenie logicznego i wewnętrznie spójnego zestawu definicji i mierników wytworzonej w danym kraju produkcji i usług, dzięki którym można byłoby ocenić stan całej gospodarki.
Bazą metodologiczną analizy rachunków narodowych jest cały szereg wzajemnie powiązanych kategorii ekonomicznych, takich jak: produkt narodowy brutto (PNB); produkt krajowy brutto (PKB); produkt narodowy netto (PNN); dochód narodowy; oraz wskaźnik dobrobytu ekonomicznego.
W przeszłości w okresie gospodarki planowej rachunki narodowe prowadzone były według metodologii MPS (Material Product System). Obecnie podstawą systemu rachunkowości społecznej jest filozofia SNA (System of National Accounts).
Podstawowymi miernikami rachunkowości społecznej są: produkt krajowy brutto (PKB); produkt narodowy brutto (PNB); produkt narodowy netto (PNN); dochód narodowy (DN) oraz wskaźnik dobrobytu ekonomicznego (DEN).
Zrozumienie istoty rachunku narodowego ściśle związana jest z funkcjonalną stroną systemu gospodarki narodowej – zwłaszcza zaś uwzględnienia w niej – oprócz gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostek organizacyjnych aparatu państwa, także związków z otoczeniem zewnętrznym, tj. z zagranicą. Za podstawę ujawnienia istoty rachunku narodowego w tej sytuacji przyjąć można model ruchu okrężnego reprodukcji społecznej otwartej gospodarki rynkowej, to jest model składający się z takich elementów, jak: przedsiębiorstwa – państwo – gospodarstwa domowe – zagranica.
Ważną kwestią – z punktu widzenia zrozumienia istoty rachunków narodowych – jest ich egzemplifikacja w polskiej gospodarce. Pomocnym w tym względzie jest podejście obrazujące
wartość globalną wyrobów i usług rynkowych, zużycie pośrednie, produkt krajowy brutto (PKB) i jego podział na spożycie (prywatne i zbiorowe) wyrobów i usług oraz na akumulację.
Kategoria: Gospodarka Narodowa