Popyt na czynniki produkcji jest wynikiem decyzji producentów kupujących w zależności od potrzeb odpowiednie ilości i rodzaje usług czynników produkcji, jak np. pracę, kapitał, ziemię itp.
Decyzje te podyktowane są dążeniem do maksymalizacji zysku i uwzględniają przynajmniej dwa elementy:
kształtowanie się kosztów produkcji związanych z wykorzystywaniem czynników w ramach danej technologii produkcji;
przychody ze sprzedaży wytworzonych produktów, które / przychody / zależą od wielkości produkcji oraz cen rynkowych.
Można powiedzieć, że decyzje producentów dotyczące zakupów czynników produkcji są spowodowane ich dążeniem do maksymalizacji zysku, którą osiąga się na drodze najtrafniejszych kombinacji czynników wytwórczych / maksymalizację kosztów na jednostkę produkcji / oraz najwłaściwszego dostosowania podaży do efektywnego popytu na rynku.
Popyt na czynniki produkcji w sposób oczywisty jest uzależniony od popytu na produkty, do wytworzenia których czynniki te są używane.
Do rozpatrzenia popytu na czynniki produkcji niezbędne jest odwołanie się do wybranych pojęć i zależności między nimi, a zwłaszcza do: produktu marginalnego (końcowego), utargu całkowitego i krańcowego oraz kosztu marginalnego.
Produkt marginalny (krańcowy) – to przyrost produkcji osiągany z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego (np. pracy).
gdzie:

L – zatrudnienie
PC – produkcja całkowita
PML – marginalny produkt pracy
Utarg (przychód) całkowity – to iloczyn ilość sprzedanych produktów i ich ceny.
Utarg (przychód) krańcowy (UM) – to dodatkowy utarg osiągany przez przedsiębiorstwo dzięki sprzedaży dodatkowej jednostki produkcji.
Koszt marginalny ( krańcowy) – to zmiana kształtu całkowitego (D KC) wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodaną jednostkę (D Q).

Ponieważ w krótkim okresie koszt stały całkowity nie zależy od wielkości produkcji ( Q ), więc koszt marginalny (krańcowy) można potraktować jako zmianę kosztu zmiennego całkowitego wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji.

Między produktem marginalnym, a kosztem marginalnym przy danej cenie czynnika zmiennego zachodzi taka zależność, że jeśli rośnie produkt marginalny, to spada koszt marginalny. W momencie kiedy produkt marginalny (PM) zaczyna spadać, wówczas koszt marginalny zaczyna rosnąć. Momentowi temu odpowiada punkt przegięcia na krzywej produktu całkowitego.
Maksymalizację zysku zapewnia taka wielkość produkcji, przy której koszty krańcowe równają się utargowi krańcowemu.

KM = UM ( 4 )

Jeżeli przy tak ustalonej wielkości produkcji zyski są ujemne, wówczas należy przerwać produkcję (o ile umożliwi to zmniejszenie strat).
Krzywe popytu na czynniki są ujemnie nachylone. Spowodowane jest to wpływem zmiany cen na ich koszty, a w konsekwencji tego, na ceny wytwarzanych towarów oraz wskutek substytucji czynników względnie droższych czynnikami tańszymi. Krzywe popytu w tej sytuacji odzwierciedlają silne wzajemne powiązania i oddziaływanie na siebie rynków czynników produkcji i dóbr z nich wytwarzanych.

Kształtowanie się popytu na jeden czynnik produkcji
Kształtowanie się popytu na czynniki produkcji rozpatrzymy na przykładzie jednego zmiennego czynnika produkcji jakim jest praca. Przyjmujemy, że pozostałe czynniki są stale.
Zatrudnienie dodatkowego pracownika powoduje przyrost produkcji, ale także wpływa na przeciętną wielkość produkcji wszystkich zatrudnionych pracowników / PPL = PC/ L / według relacji:

PML = PPL + D PPL * L

Mnożąc przyrost produkcji uzyskany dzięki zatrudnieniu dodatkowego pracownika (PML) przez cenę sprzedaży ( p ) produktu otrzymamy wartość produktu marginalnego (WPML = p * PML), natomiast mnożąc produkt przeciętny pracy przez cenę sprzedaży produktu, otrzymamy wartość produktu przeciętnego (WPPL = p * PPL).
Wartość produktu marginalnego (WPML) jest dla przedsiębiorstwa przyrostem przychodu spowodowanym przyrostem zatrudnienia, czyli utargiem (przychodem) krańcowym otrzymywanym z czynnika pracy, natomiast wartość produktu przeciętnego (WPPL) jest utargiem (przychodem) przypadającym na jednego zatrudnionego.
Przedsiębiorstwo powinno zwiększać zużycie czynnika zmiennego (w analizowanym przypadku pracy) do momentu zrównania się wartości produktu marginalnego pracy (utargu marginalnego) z kosztem marginalnym pracy.
Na rynku doskonale konkurencyjnym koszt marginalny pracy równy jest rynkowej cenie zakupu jednostki pracy, czyli płacy (w).

KML = w

Wobec tego optymalna wielkość zatrudnienia maksymalizująca zysk przedsiębiorstwa (zgodnie ze wzorem 4) osiągana jest wówczas gdy:

WPML = p * PML = w

Jeżeli płaca rynkowa wynosi w1, wówczas przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk zatrudnia L1 pracowników (jednostek czynnika pracy). Jeżeli zatrudnia ich mniej (L < L1), oznacza to, że przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk przy wyższym poziomie płac. Jeżeli zaś zatrudnia ich więcej (L > L1), oznacza to, że maksymalizuje ono zysk przy niższym poziomie płacy
W warunkach konkurencji doskonalej przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk powinno zwiększyć zakup czynnika zmiennego aż do spełnienia następujących warunków:
warunek konieczny – równanie WPM danego czynnika z jego KM,
warunki wystarczające – krzywa WPM malejąca i położona poniżej krzywej WPP w punkcie równości WPM z KM.
Wielkość zakupionego przez przedsiębiorstwo czynnika zmiennego produkcji spełniającego powyższe warunki jest wielkością optymalną, wyznaczającą rozmiary popytu na ten czynnik. Krzywą popytu czynnika zmiennego jest malejący odcinek krzywej WPM.
W warunkach danej technologii produktu (danego PM) wzrost ceny sprzedaży jednostki produktu przesuwa krzywa WPM w prawo, natomiast spadek ceny przesuwa ja w lewo. Przy danej (stałej) cenie produktu krzywa WPM przesuwa się w prawo w wyniku wprowadzenia lepszej technologii (przesunięcia krzywej PM w prawo). Krzywa popytu na czynniki zmienny produkcji zależy więc od warunków na rynku produktu, zwłaszcza od wielkości popytu na produkt.

Kształtowanie się popytu na wiele czynników produkcji
W przypadku uwzględnienia wielu czynników produkcji, krzywa popytu na dany czynnik kształtuje się inaczej niż wtedy gdy przedsiębiorstwo kupuje jeden czynnik.
Krzywa popytu nie jest wówczas równoznaczna z krzywą WPM. Wynika to z wzajemnego powiązania krzywych WPM wszystkich zmiennych czynników. Zmiana w wielkości wykorzystania jednego czynnika (spowodowana zmianą ceny tego czynnika) wywołuje zmianę WPM oraz wykorzystywanych ilości pozostałych czynników. Zmiany te przemieszczają krzywą WPM czynnika, który proces ten uruchomił. Zmiana ceny danego czynnika zmiennego doprowadza do, przesunięcia krzywej WPM tego czynnika, co oznacza, że nie możemy utożsamiać krzywej WPM danego czynnika z krzywą popytu.

Równoważnym czynnikiem produkcji jest praca (wielkość zatrudnienia). W punkcie wyjściowym analizy płaca wynosi w1, natomiast odpowiednią krzywą wartości produktu marginalnego pracy jest WPM1. W tym przypadku przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk zatrudni L1 pracowników (punkt A).
Gdy płaca obniży się do wielkości w2, przesuwając się po krzywej WPM1 w dół, osiągamy punkt B, który wyznacza nową wielkość popytu na pracowników równą L2.
Praca połączona jest jednak w procesie produkcji z innymi czynnikami np. z kapitałem (K). Jeżeli cena kapitału (K) nie zmienia się, to wówczas praca jako czynnik staje się względnie tańsza i przedsiębiorstwu opłaca się zastępować czynnik kapitału czynnikiem pracy. Rośnie więc zatrudnienie i dany zasób kapitału jest wykorzystywany przez większą liczbę pracowników. Krzywa popytu na kapitał odpowiada malejącemu odcinkowi krzywej wartości produktu marginalnego kapitału (WPMK = p * PMK).
Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk wówczas, gdy WPMK = p * PMK = r, gdzie r jest ceną jednostki czynnika kapitału.
Przy danych / stałych / r i p, zmiany WPMK uzależnione są od zmian PMK. Zmniejszenie ilości czynnika kapitału oznacza w tych warunkach wzrost PMK, co przy niezmiennej cenie jednostki kapitału powoduje naruszenie równości WPMK = r. Ilość stosowanego w produkcji czynnika kapitału nie jest już optymalna i by powrócić do stanu optymalnego trzeba zmniejszyć PMK, czyli zwiększyć ilość wykorzystywanego kapitału.
Wzrost ilości kapitału oznacza zwiększenie wyposażenia każdego pracownika w kapitał, co z kolei powoduje (przy zachowaniu stałości p i w) wzrost produktu marginalnego pracy (PML). W efekcie rośnie wartość produktu marginalnego pracy (WPML). Zwiększone wykorzystanie kapitału przesuwa krzywą wartości produktu marginalnego z WPM1 do WPM2, poziom płacy w2 przecina krzywą WPM2 w punkcie C, co powoduje zwiększenie popytu na pracę z L2 do L3. Jeżeli płaca rosłaby w sposób ciągły, wówczas krzywa WPML nieustannie przemieszczałaby się, a punkty przecięcia poziomów plac z krzywymi WPML (w naszym przypadku A i C) utworzyłyby krzywą popytu na pracę DD.
Podobnie można wyznaczyć krzywą popytu na wszystkie czynniki produkcji. W przypadku dwóch, lub więcej zmiennych czynników, krzywe popytu na czynniki mają nachylenie ujemne.

Popyt rynkowy na czynniki produkcji
W przypadku popytu rynkowego na produkty, jest on sumą krzywych popytu każdego konsumenta. Podobnie można potraktować popyt rynkowy na czynniki produkcji, z tym że jego wyznaczanie jest bardziej skomplikowane. Wynika to z faktu, że przy zmianie ceny czynnika produkcji, poszczególne przedsiębiorstwa dążąc do maksymalizacji zysku dostosowują odpowiednio wielkość produkcji. Zmiany wielkości produkcji przez wszystkie przedsiębiorstwa doprowadzają do zmiany ceny rynkowej produktu, co z kolei wpływa na przesunięcie krzywej popytu przedsiębiorstw na czynnik produkcji. Chcąc wyznaczyć krzywa popytu przedsiębiorstw na czynnik produkcji trzeba więc uwzględnić przesuwanie się krzywych popytu każdego przedsiębiorstwa, które mogą być różne w każdym przypadku. Dlatego w praktyce przyjmuje się upraszczające założenie, że funkcje produkcji oraz funkcje popytu przez czynnik produkcji każdego przedsiębiorstwa są takie same.
Konsument dąży do maksymalizacji zadowolenia (użyteczności) z konsumpcji dóbr. Konsument jest jednak także przedmiotem sprzedającym na rynku swoją pracę (usługę pracy). Posiadając do dyspozycji daną ilość czasu, może go rozdzielić na różne zastosowania, w tym część na zarobkowanie, które mu dostarcza dochód wydatkowany następnie na zakup dóbr. Część czasu wolną od pracy konsument może przeznaczyć na różne cele. W wyniku podjętej decyzji konsument wybiera między dochodem z pracy (sumą dóbr które można zakupić) oraz czasem wolnym od pracy. Konsument porównuje użyteczność jednostki czasu wolnego z użytecznością dóbr, które można zakupić za ten dochód. W miarę zwiększania poziomu konsumpcji użyteczność każdej dodatkowej jednostki dobra zmniejsza się. Konsument jest wówczas skłonny do rezygnacji z coraz mniejszej ilości jednostek dochodu z pracy w zamian za dodatkowe zwiększenie czasu wolnego o jednostkę. Pracownik wyznaczając wielkość czasu wolnego określa jednocześnie wielkość czasu pracy, czyli wielkość podaży pracy pracownika. Zmiana ceny rynkowej pracy (płacy) powoduje zmianę podziału zasobu czasu pracownika na czas pracy, czyli zmiana podaży pracy pracownika. Relacja płaca – czas pracy stanowi funkcję podaży pracy pojedynczego pracownika.