Równowaga ekonomiczna należy do tych kategorii ekonomicznych które funkcjonują zarówno w skali makroekonomicznej jak i mikroekonomicznej. Wyraża ona stan zgodności pewnego układu sił i wartości. Jest ona stanem pożądanym. Dla zrozumienia tej problematyki istotnym obok rozpoznania treści samego pojęcia jest określenie warunków jej kształtowania, odchyleń od niej, kształtowania się jej na podstawowych rynkach. Celowym przy podejmowaniu tych kwestii jest przywołanie podstawowych teorii równowagi ekonomicznej oraz określenie istoty polityki równowagi ekonomicznej

Pojęcie i rodzaje równowagi ekonomicznej.
Pojęcie równowagi w ekonomii – w zależności od kierunku i szkoły ekonomicznej – ma różną treść. Równowaga ekonomiczna (nazywana także gospodarczą) jako pojęcie, najczęściej – co jest wspólne różnym teoriom – używana jest do określenia wzajemnej zgodności podstawowych wielkości ekonomicznych (takich jak :produkcji, popytu, ceny, dochodów, itp.), która tworzy sytuację nie wymagającą zmian w gospodarce. Stanowią ją takie relacje pomiędzy poszczególnymi elementami procesu reprodukcji społecznej, które zapewniają jej niezakłócony przebieg.
W pełniejszym rozumieniu równowagę ekonomiczną definiuje się jako sytuację, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych (bogactw naturalnych, majątku produkcyjnego i siły roboczej) zachodzi równość:
między podażą wszystkich dóbr i usług a popytem na nie między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego, a popytem na te pieniądze, przy założeniu, że wymiana gospodarcza z za granicą nie wywołuje trudności płatniczych.
Literatura ekonomiczna w zależności od przyjętych kryteriów wyróżnia różne rodzaje równowag. Jeśli wielkości stanowiące o równowadze odnoszone są do skali makroekonomicznej wówczas mówimy o równowadze makroekonomicznej (nazywanej także makrogospodarczą) albo globalnej. Jeśli natomiast są one odnoszone do wielkości mikroekonomicznych to wówczas mówimy o równowadze mikroekonomicznej (nazywanej także cząstkową).
Równowaga makroekonomiczna oznacza zrównoważenie popytu z podażą przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów wytwórczych. Oznacza to, że zapewnia ją dopiero sytuacja zgodności rzeczowej struktury produkcji ze strukturą potrzeb społecznych, przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów wytwórczych. Jest ona przejawem wewnętrznego zrównoważenia proporcji wzrostu i realizacji zaspokojenia potrzeb społecznych. Jako taka ma ona charakter integralny. Oznacza to, że zgodność w obrębie poszczególnych cząstek gospodarki traktowana jest jako podporządkowana zgodność całej gospodarki. Najpełniejszym przejawem funkcjonalnym równowagi makroekonomicznej jest równowaga rynkowa.
Z kolei równowagi mikroekonomiczne to równowagi odnoszące się do stanu funkcjonalnego podstawowych podmiotów gospodarczych jakimi jest gospodarstwo domowe (konsument) oraz przedsiębiorstwo. Równowagą mikroekonomiczną są również równowagi cząstkowe. Równowaga konsumenta ma miejsce wówczas, gdy stosunek cen dwóch nabywanych przez niego dóbr równa się krańcowej stopie substytucji. Równowaga przedsiębiorstwa oznacza taką sytuację, gdy osiąga ona zysk maksymalny (tj. gdy koszt krańcowy równa się utargowi krańcowemu).
Równowagę ekonomiczną rozpatruje się także w ujęciu statycznym i w ujęciu dynamicznym. Równowaga ekonomiczna statyczna to zgodność popytu na dobra konsumpcyjne z ich podażą w warunkach wykorzystania danego aparatu i danej siły roboczej. Natomiast równowaga ekonomiczna dynamiczna to zgodność popytu i podaży dóbr konsumpcyjnych w perspektywie czasu w warunkach zmian aparatu wytwórczego (inwestycje), długotrwałych zmian ilości i struktury siły roboczej oraz konsumpcji.
Innym podziałem równowagi ekonomicznej jest podział na: równowagę stałą i równowagę zmienną. Z pierwszą mamy do czynienia, gdy zmiana jakiegoś czynnika wytwórczego spowodowana impulsem wewnętrznym jest po pewnym czasie wyeliminowana przez zmiany działające w kierunku przeciwnym, powodujące w konsekwencji powrót do stanu poprzedniego. Z kolei w równowadze zmiennej należy widzieć należy sytuację, w której zmiana któregoś z czynników wytwórczych powoduje trwałe odejście od poprzedniego stanu równowagi i dojście do innego stanu równowagi.
W teorii i praktyce życia gospodarczego odwołuje się często także do równowagi ekonomicznej zewnętrznej i wewnętrznej. Równowaga zewnętrzna oznacza równowagę bilansu płatniczego, który jest zestawieniem wszystkich przychodów i rozchodów z kraju z tytułu wymiany dóbr i usług, transferów oraz zmian w stanie należności i zobowiązań majątkowych w stosunku do zagranicy. Jest ona w istocie równością między popytem a podażą na rynku pieniądza zagranicznego. Bardzo często pojmowana jest ona jako trwała tendencja do wyrównywania się w długim okresie strumieni płynności między krajem i zagranicą – i w takim rozumieniu bywa nazywana równowagą płatniczą. W praktyce równowagę zewnętrzną ocenia się w oparciu o bilans płatniczy i bilans handlowy. Natomiast równowaga wewnętrzna to równość między popytem a podażą na rynkach. W szerokim rozumieniu dotyczy to wszystkich rynków (produktów, zasobów i pieniądza) a w węższym rozumieniu natomiast dotyczy wybranych rynków (np. między oszczędnościami a inwestycjami). 

Produkt narodowy brutto
PNB (za ang. gross national product – GNP) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.
PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności netto za granicą. Jest on najczęściej stosowanym miernikiem zmian sytuacji gospodarczej kraju. Wynika to z faktu możliwości uniknięcia błędu określenia wartości amortyzacji, jakim to błędem obarczona jest wartość PNN.
PNB trzeba postrzegać:

1) w ujęciu nominalnym i realnym;
2) w przeliczeniu na 1 mieszkańca,
3) jako niedoskonały miernik poziomu dobrobytu i stopnia satysfakcji członków społeczeństwa z działalności gospodarczej.

Produkt narodowy brutto nominalny i realny
PNB nominalny – to miara produkcji wytworzonej w gospodarce narodowej w cenach bieżących. PNB realny – to zaś miara produkcji wytworzonej w gospodarce narodowej w cenach stałych.
Pomiędzy oboma rodzajami PNB zachodzą następujące zależności:
są one prostymi miernikami produkcji wykonanej w gospodarce narodowej której procentowa roczna zmiana informuje o tempie wzrostu gospodarczego, przy czym przy nominalnym PNB jest ona obarczona wpływem inflacji;
realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie (nazywanym bazowym lub podstawowym). Nie uwzględnia on zatem zmian ogólnego poziomu cen będących wynikiem inflacji.
stosunek nominalnego PNB do realnego PNB odzwierciedlając zmiany cen w całej gospodarce narodowej, pomnożony przez 100 przyjmuje postać wskaźnika zwanego deflatorem PNB.

Realny PNB per capita
Realny PNB per capita – czyli na 1 mieszkańca – jest realnym PNB podzielonym przez liczbę mieszkańców kraju. Informuje on o zmianie stopy życiowej przeciętnego obywatela. Mimo, że jest on bardziej wiarygodnym wskaźnikiem ilości dóbr i usług przypadających na osobę w gospodarce narodowej – jest on jednak wielkością przeciętną. Ilość dóbr i usług dostępna dla konkretnych ludzi zależy bowiem przede wszystkim od sposobu podziału dochodu wytworzonego w gospodarce narodowej.

Produkt narodowy brutto jako niedoskonały miernik
PNB jest także niedoskonałym miernikiem. Wynika to z faktu nie uwzględnienia w rachunku PNB wielu działań gospodarczych i ich wyborów. Są nimi przede wszystkim: działalność o charakterze nierynkowym i jej efekty, dobra uciążliwe do życia powstałe w procesie produkcji jako zanieczyszczenia środowiska; działalność w gospodarstwach domowych tworzą wartości czasu wolnego, aa także produkcja i usługi nie rejestrowane w celu uniknięcia podatków.

Produkt narodowy netto
Produkt narodowy netto – PNN (z ang. net national product – NNP) – nazywany także dochodem narodowym, to PNB pomniejszony o amortyzację. Wynika to z faktu, że część powstałej w GN produkcji brutto musi zostać przeznaczona na odtworzenie zużytego kapitału. Nie może być ona skierowana, ani na konsumpcję, ani na nowe inwestycje powiększające zasób kapitału, ani na wydatki państwa, ani na eksport.
DN to PNN wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji. Jest on równoważny takiej ilości pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy, wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.
Amortyzacją jest zaś spożycie kapitału trwałego. Jest ona miarą szybkiego zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego
Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego – DEN (z ang. net ekonomic welfare – NEW) jest miernikiem (wskaźnikiem) dobrobytu netto, korygującym PNB przez odcięcie od niego “plag”, to jest dodanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego.
Wartość DEN jest większa od PNB, ale za to tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Szacunki (a właściwie ich próby) DEN są bardzo przybliżone i nieprecyzyjne. Niemniej jednak wskazują one wyraźnie na PNB jako na bardzo niedoskonałą miarę dobrobytu w społeczeństwie.
Ponieważ regularne przeprowadzenie i opracowanie pomiarów działalności nierynkowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr oraz “plag”, a także jej systematyka pochłaniają sporo czasu, toteż określanie DEN – byłoby bardzo trudne i kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe, a co za tym idzie odwoływanie się do niego jest bardzo rzadkie. W praktyce więc PNB pozostaje najszerzej stosowanym miernikiem sytuacji gospodarczej kraju. 

Produkt krajowy brutto – PKB (z ang. gross demesic product – GDP) to miernik produkcji wytworzone przez czynniki wytwórcze (produkcji) zlokalizowane na terenie danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Mierzy więc on wartość produkcji wytworzonej w danym kraju, a więc jest także miarą całkowitych dochodów gospodarstw domowych w danym kraju.
PKB określany jest w znacznym stopniu przez kategorię wartości dodanej oraz ściśle z nią związanym pojęciem dóbr finalnych i dóbr pośrednich.
Przez wartość dodaną rozumie się przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych nakładów czynników produkcji zużytych do produkcji tych dóbr.
Dobrami finalnymi są dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Stanowią je albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) – nabywane przez gospodarstwa domowe. Dobrami pośrednimi są zaś dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są one zużywane.
PKB można mierzyć dwojako w cenach rynkowych uwzględniających podatki pośrednie nakładane na dobra i usługi. Wówczas jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. Zapisuje się go wówczas formułą:
gdzie:

C – konsumpcja

I – inwestycje

G – wydatki państwowe

W cenach czynników wytwórczych to jest w cenach uzyskiwanych przez producentów, już po zapłaceniu przez niego podatków pośrednich. Wówczas jest o miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich. Zapisuje się go wówczas formułą:
PKBcr jest większy od PKBcczp o wielkość podatków pośrednich (pomniejszonych o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług).
PKBcczp może być prezentowany w oparciu o zastosowanie trzech różnych mierników, ujmujących go od strony produkcji, wydatków i dochodów, dając zawsze identyczne wyniki.

Zagregowana – czyli globalna – podaż (AS – z ang. aggregate supply) pokazuje zależność całkowitą między ilością produktów (czyli wielkością realnego PNB) jaką wszyscy producenci w gospodarce chcą zaoferować na sprzedaż, a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w danym okresie. Na jej kształt wpływa szereg czynników oddziaływujących na produkcję w gospodarce. Są nimi: poziom cen, możliwości produkcyjne gospodarki, postęp naukowo-techniczny, siła roboczą, dostępność do czynników produkcji i koszty ich pozyskania oraz regulacje rządowe.
Pierwszy z czynników kształtowania zagregowanej podaży – to jest poziom cen wpływa na jej zmiany oddziaływając na producentów w całej gospodarce. Gdy poziom cen rośnie, rośnie ilość dóbr i usług oferowanych na sprzedaż, a w ślad za tym przedsiębiorstwa osiągają większe zyski.
Z kolei wpływ możliwości produkcyjnych gospodarki narodowej na zagregowaną podaż wyraża się wpływem poprzez rozszerzenie technicznych możliwości produkcji dóbr i usług. Te zaś tworzone są dzięki inwestycjom, które decydują o zastępowaniu starego i zużytego aparatu wytwórczego nowym. Jeśli przedsiębiorstwa nie będą odtwarzać swego aparatu wytwórczego, to będą zmuszeni do ograniczania produkcji. Jeśli zaś będą chcieli rozszerzać produkcję to muszą podejmować nowe inwestycje – które nie tylko odtworzą zużyty aparat wytwórczy, ale również pozwolą na jego poszerzenie. Pozwoli to bowiem dopiero kreować dalszy wzrost gospodarczy.
Z możliwościami produkcyjnymi gospodarki ściśle związany jest kolejny czynnik – postęp naukowo-techniczny. Dzięki niemu przedsiębiorstwa mogą bowiem nie tylko podnosić jakość swoich produktów, ale również zwiększać ich produkcję. Osiągniecie postępu naukowo-technicznego wiąże się jednak z koniecznością poniesienia nakładów na badania naukowe.
Znaczący wpływ na kształtowanie zagregowanej podaży ma również siła robocza. Przejawia się to jej wpływem w dłuższym okresie na wielkość produkcji. ranga tego czynnika zależna jest w dużej mierze od symbiozy z możliwościami produkcyjnymi gospodarki narodowej oraz postępem naukowo-technicznym, co wyraża się w zwiększeniu wydajności pracy. Efektywność wpływu tego czynnika zależy także od poziomu edukacji ludzi.
Ważnym czynnikiem wpływu na zagregowaną podaż ma również dostępność do czynników produkcji i koszty ich pozyskania. Ma to miejsce zwłaszcza w odniesieniu do tych czynników – a zwłaszcza surowców, które są coraz trudniej dostępne i coraz droższe. Wpływają one bowiem w sposób znaczący na funkcjonowanie całej gospodarki, a zwłaszcza na jej możliwości produkcyjne. Jeśli dostępność – na przykład do czynników surowcowych ulega ograniczeniu ze względy na ich fizyczne pozyskanie lub wzrost ceny, to prowadzi to do ograniczenia zagregowanej podaży.
Na zagregowaną podaż wpływ mają również regulacje podejmowane przez państwo (rząd). Sprowadzają się one do tworzenia – w oparciu o przepisy prawne – ram funkcjonowania gospodarki, które byłyby zgodne nie tylko z bieżącym interesem społecznym ale również z interesem w przyszłości. Przykładem takiego podejścia jest kwestia pogodzenia wymagań ochrony środowiska z możliwościami produkcyjnymi gospodarki.
Każdy z tych czynników przyczynia się w różnym stopniu do kształtowania zagregowanej podaży. Jej wielkość zależna jest od wypadkowej wektorów siły i kierunków działania każdego z tych czynników. W sumie zmiany mogą sprowadzać się do wzrosty lub ograniczenia zagregowanej podaży. Wzrost zagregowanej podaży może nastąpić na przykład przy: obniżeniu kosztów produkcji, zwiększeniu dostępności do czynników produkcji lub obniżeniu cen energii. Oznacza to, że wzrost zagregowanej podaży powodowany jest przez te wszystkie czynniki, które zwiększają możliwości produkcyjne gospodarki lub prowadza do obniżki kosztów produkcyjnych. Do zmniejszenia zagregowanej podaży przyczynić może się zaś: wzrost cen podstawowych nośników energetycznych, spadek produkcyjności pracy lub ograniczenia w wydobyciu surowców.
Zobrazowaniem zagregowanej podaży jest jego krzywa – to jest graficzne pokazanie zależności między wielkością realnego produkt brutto oferowana na sprzedaż przez wszystkie przedsiębiorstwa a poziomem cen mierzonym deflatorem produktu narodowego brutto (Rysunek 6.2.). Gdy poziom cen będzie się zmieniać, to również będzie się zmieniać zagregowana podaż. Krzywa zagregowanej podaży zaś będzie przyjmować różne kształty w zależności od stanu gospodarki narodowej. Jeśli gospodarka narodowa będzie w depresji (lub recesji) – czyli, że jej możliwości produkcyjne będą wykorzystane w małym stopniu, co prowadzić będzie do bezrobocia i spadku poziomu życia ludzi – to krzywa zagregowanej podaży przyjmie kształt prostej poziomej. Oznaczać będzie to, że można zwiększyć produkcję bez podnoszenia poziomu cen, jeśli tylko wystąpi popyt na produkty przedsiębiorstw zwiększających swoją produkcję. Jeśli zaś gospodarka osiągnie stan pełnego zatrudnienia – czyli zaistnieje sytuacja możliwości zatrudnienia wszystkich czynników wytwórczych – to krzywa zagregowanej podaży przyjmie postać prostej pionowej. Oznaczać to będzie, że w tej gospodarce osiągnięto już możliwą wielkość produkcji, a wszelkie próby jej zwiększenia prowadzić będą jedynie do inflacji. Większa produkcję można będzie dopiero osiągnąć w dłuższym okresie po dokonaniu inwestycji zwiększających możliwości produkcyjne gospodarki. Jeśli gospodarka będzie funkcjonować z pewnym poziomem bezrobocia (co jest sytuacja typową) – czyli, że dysponuje ona pewnymi bezczynnymi czynnikami wytwórczymi, których właściciele chcieliby znaleźć dla nich zatrudnienie – to wówczas krzywa zagregowanej podaży przyjmuje nachylenie dodatnie. Pokazuje ona, że możliwe jest zwiększenie produkcji, ale przy jednoczesnym wzroście poziomu cen.
Zmiany zaś zagregowanej podaży zobrazowane poprzez jej krzywa przebiegają w ten sposób, że w przypadku jej zwiększenia ulega ona przesunięciu na prawo, zaś przy jej zmniejszeniu ulega ona przesunięciu na lewo.